CHOLDONI PATHEN THU TOH KIMAT A
HETDING A PHA THU SIM KIDANG KHAT.
Churachandpur Songpi Subduvision a Pathen thu hung lutdan.
HOW AND WHEN THE GOSPEL OF CHRIST HAD COME
TIL A SONGPI SUB-DIVISION KITI THANGTING LHANG LEH TUITHALUI AREA A KUKI TE LAH A CHRISTIAN MASAPEN KOIHAM?
Pu Hemtong Lhungdim Pu Sonngul Lhungdim Chapa tahpen chu ahi.
Asun:
N.Lhungdim
Thangting House
Molnom-West
13.09.2020
Khatvei lah khat in First Convert to Christianity
“Walking the Roadless Road”
kiti News item khat kamu in Nagaland a Tribe dang dang ho Christian hi masapen holoi akisun in ahinlah akum akisun hih in, hichelah achu Kuki telah a Christian himasapen chu Ngulhao Thomsong ahi in hichechu 1912 kum ahi tin akisun in ahi.
Pu Ngulhao Thomsong hi kahetdan in Naga Hills tulaia Nagaland kiti kho khat a hungpeng ahi. Ahinlah amahin Kuki teding in thilpha tamtah anabol doh in Lekhabul; anasun in aban ah New Testament ina ledoh peh uvin ahi. Alekhabu sutchu mi tamtah in kihilnan ahinmang uvin aphachom lheh in ahin aban ah Kitepna Thah ahin ledoh chu Kangpokpi a Missionary Dr G C Crozier toh kitho a anale ahi tijong kaja in, ipi hitajong leh Theological background neiloua anale uh ahijeh in lhinlelna tamtah um nante ajehchu Bible hi akisutna pao Kitepna thah ahileh Greek pao a kisun a Kitepna Lui ahileh Hebrew pao a kisun ahi.
Hiche ani nia kithemchuhna hinnei a Bible letheina dinga hung themdoh chu Kuki telah ah Pu Tongkhojang Lunkim bou ahi. Amahi kahetdan in Kukite lah keo hiloua India sunga jong pao jatchom chom *Tamil, Telegu, Marathi , Hindi kitiho a kiledoh Bible English akona kilejui ahijeh in khatcha akitoh jipon hiche kitohlou ho seitoh dinga chu Bible Society of India in Pu Dr T Lunkim chu *Chief Bible Translation Consultant tia phat sotpi anagoi uh ahi. Aman asei hoitah khatchu ken kale hi kehet leh kathep nachan a kale ahi in khonung phat leh keisanga themjo hegiljo aumleh ahinvet phat kitding ahinalaie atichu thilpou pou hi ahoipen THE BEST kitihi aumpon Greek miching Aristotle in THE BEST kitichu Ideal ahi in akidel penchu
THE NEXT BEST, Second best ahi atichu adihlheh jeng in ahi.
Vetsahna ding in ji hoipen leh phapen kiti jongchu imukhah se se kiseina ahi in mu khahlou ho hoi isah leh pha isah sanga hoijo jong umdalou ding ahi.
Tunia iseinom uchu hichelang thu chu ahibeh seh hih in masanga Kuki Christian AssociationKCA 1953 a kiphu tillaia Kailam Chung leh Kailamnoi ti a anakikhen bang uvin Kailam chunglam Chula akihahetpo in hiche Kailamnoi leh Tuithalui area a Pathen oi Christian anahi masapen hi kamudan leh kahetdan in kapalen Pu Hemtong Lhungdim chu ahi katin ahi.
1910 chun Hmar gam ah Maotam aum in mi phabep Hmar gama kon in ahung jamdoh in Churachandpur Tuithaphai ah ahung um uvin ahi. Hicheho lah achun Tawna Hmar kiti Pathen thusei khat ahungdoh in Songpi te naopa kho Thingkangphai kho ah anacheng in ahi. Songpi, Thingkangphai, Phaihel kitiho hi Songpi te haosatna kho anahin ahi. Keima het in Pu Semthong thijou in anaopa Pu Helkhoson chu masanga Mission HQ Songpi a aumlaia Lambu ho anachenna mun chu Lambulane akiti in hicheva chun Haosa in anapang in chomkhat jou in Tolphei te chu ajinu te ahin apu uh Hemthang achapa tahpen Pu Songkhothang ten kho chu anakichoh uvin khonung in akhojoh uchu kisih ham? Ipijeh ham in boina asem sem kom uvin, keima hetngel in 1959 jou a Mata Lambulane a kahung kichonsuh vin Pu Helkhoson tejong chu Mata Lambulane ah anacheng uvin nilhah khatchu Football ground neocha khat munchu lhutna a mei kitih keima tah in kana oi in kachedoh jou in hicheva chun bomb khat anaging in Police a report abol uva ahol hol uleh hiche laichu Pu Ngulkhopao@Nelson kiti ASI a apanlai ahi in, amachun enquiry ahungbol in Pu Helkhoson chu amandoh in aman confession anabol in ahi.
Tunia kaseinom penchu kapalen Pu Hemtong Lhungdim chu anaote pasal 5 aum in, amachu chulaia chu Pu Semthong chenna Songpi kho koma Pu Lamhao te kho Gelmol kiti ah anacheng un Kapalen chu Thingkangphai a um Tawna Hmar koma agache in Christian hina ding in amin ahin kikhum in amachu hiche lhang Kailamnoi leh Tuithalui Area a hi Christian masapen anahin ahi.
GOSPEL MEICHO MASAPEN ANAHIN AHI, ABANA KA PA HEMTHANG CHU
“ROADLESS ROAD” A CHRISTIAN PILGRIM MASAPEN ANAHIN AHI.
Akum chet hi amelchihna aumlou jeh in kichentah in kiseithei hih jongleh hiche Evan Tawna chu maotam jeh a laia hungjam doh ahi in 1911 kiti taleh 1911/1912 lahchu hitei ding in kagingchan ahi. Naga Hills/ Manipur solang Ukhrul leh Tamenglong langa Christian himasapen chu Kuki te lah a Pu Ngulhao Thomsong ana hibanga chu Manipur lhumlang leh Thangting lhang pumpi a Christian masapen chu kapalen Pu *Hemtong Lhungdim chu ahi kitileh kiseikhel ding in kagelpon ahi.
Kapa tehi ucha 6 ahiuvin, kapu chu Khuphem ahi in, Khuphem minpu chu kapate lah a kapalen Hemtong, Hemthang leh Hemjangam ahi. Hemtong chilhah tu anaipen chu Family Lane a cheng Dr Tongjathang Lhungdim@Dr Boi kitipa khu ahi. Hemthang lhah a ahing nalai chu keima, kanaote ni Rev Ngulkhongam leh Dr Mangkhothang ahi. Hemjangam lhah a aumchu masanga Maranatha Offset Press anaphutdoh pa aumtalou Ngamkhohao@
Ngamboi kitichu ahi. Achate lah a tulaia hetthei dingchu Zamkhotinmang@
Mangneo Lhungdim tu tua NGO khat a alenpen a pang Bangalore a umpa ahi.
Kapalen Pu Hemtong chu changtah in Pathen thu lhangphonga seiphongna ananei hih jongleh Pu Semthong in anasuh genthei behseh jeh uvin Songpi Gelmol chu 1922 in anadalha uvin Moirang kom ah Sanpangjal te kho kom a khokhat anaphut uvin akho minchu Gelmol ma ma anasah uvin, hicheva chu Hou in lentah 60×40 ft khat anasah uvin Pathen nomtah a anahou lai uvin khosung leh insung ah Setan natohna ahunglut in hitijeh chun kapa leh kanu chu Moirang Gelmol chu ahin dalha hon in Bijang Govt Record a tatah tah achu Gelmol Khunou kitichu 1930 jouchun ahung chenglhon in kapa jong Moirang Meilhei holah a anacheng ahijeh chun phailei lhodan anahe in Rengkai kom ah lou pari khat val ananei in ahinleh Pathen kouna hinte kati in ajehchu Pathen thu Christianity chu kapalen in mei anacho chu chaldoh loua umtobang ahijeh in adeh a Thangting lhanga kho 21 anaum achu Christian khatcha anaumlou kapa chu NEIG Mission a Missionary Pu H.H.Coleman leh Pu T.Thangkhai thuneina anahi in Pu Thangkhai hi Lhungdim te tupa anahi in hichejeh chu hiding ham kapa chu 1936 chun Loikhai ah Evangelist ding in lhakhat a Rs.8/ loding in appointment ahinpe in hijeh chu kanu leh kappa chun ka ute numei 3 akipui a Bijang akona January 1937 a Loikhai kho anajot uh ahi.Kapa chun Rengkai kho kom a Phailei pari khat val chu Hmar ho kom a Rs 20 / a ana joh ahi. Hiche *Loikhai kho hi Thangting lhanga kapalen in Songpi Gelmol a kipana thupha Gospel meivah
mei anacho chu phat sottah kididen koudoh theilou tobang um a ajona a 1937 a Loikhai kho akapa Hemthang chu Pathen in ahin mangcha in hiche mei kicho chu hung kithah cho hingkit ahi.
Hiche Loikhai kho hi Christians khatcha umlou ahi in Haosate hi Haokip lah a Telngoh te a hi in, amaho hin Pathen thu lutding hi anajahda ujongleh kapa chu Lhungdim ahijeh in Loikhai kho hi tillai a Lhungdim mihat Mangkholim kitikhat ana um a Mangkholim lhah leh son hi masang a Tuilaphai a anacheng Pu Lhunkhosei Lhungdim achapa Khomkholet Lhungdim te pute anahin ahi.Mangkholim in anahuhdoh a minthang tah a kho le veng anachen jeh uchun kapa chu ana welcome un chuleh ajehdang khatchu ahileh Loikhai kho chu kholentah ahivanga lekha simthei umlou kapa *Hemthang chun hoilanga akilah ham Meilhei pao asimthei jeh a SDO a kona Summon hungchu anasim thei jeh achu Haosa techun khosunga alut a Pathen hou ahinpoh lutding chu ana jahda lou u hiding ahi. Seiding tampi umjongleh tunin kiseijou pontin, Loikhai Houbung kiphutdoh kum 80 lhinna Loikhai kho Haosa Pu Thenmang leh Houbung Upa Seithang lamkai nan Kho leh Houbung mihon 2018 March 23rd ni in loupi tah in sel khat in OAK JUBILEE ti in analom uvin, Jubilee song thenso ding in Houbung phutdoh pa chapa keima kahin nahlai jeh in eihin tem uvin ki engbol tah inkagache in Jubilee song chu thensona kagabol in ahi. Jubilee song Monument kitungdoh lah a kidangpen leh hoipen a kahet ahi. Ajehchu asong chu kiphut ahipo in Leibang a kibehsa, asethei hitalou, amangthei jong hitalou hetjinga song kidangtah khat ahi.
Loikhai kho hi keiho chenlai 1937-1945 tobang chu ahitapo in khosunga in jouse langva in ahi ta in, lampi jong Teijang langa kipat a che a mol le lhang kijotpa pa a gari kengli a lhailutna thei ahita in, kapenna kho leh kapenna in munlui u chu kaga muleh kalung alhai lheh jeng in Pathen in LOIKHAI kho vangboh henlang khangtou jing tahen.
Thusim hi anom lheh e nati le anoiya “LIKE” button khu meh in writer ho na support nau vin, chule seinom nanei le anoiya comments nahin bolthei u ahi.
Thusimbu Machal jing thei na ding a pan lanom ho kipah tah in lem ahijing in ahi anoiya button “Click Here” khu meh utin details anasim ute.