Thusim Lui
Seiboi Khongsai
8473864702
I-sim masang uvin Vanthang thusim hi Thusim lui tah ahitan, ahesa jong um ding ahin, chule ajakha lou jong i-um diu ahin, ahijeh chun achom lam tah in, ana sim mu hite.
KHAI LE KIPAH TAH IN SIM TAN
Vanthang hungpen Thusim hi thusim luitah khang sohtah akona hung kiseisa ana hitan, chule ahung pen dan jong hi kidang tah khat a hung pen ana hi. Pu Vanthang hi Ahsi lim banga leiset lumkhat van laijol’a kon’in ahung lhamangin twi soget panga ahung chun; hiche leiset lum vanna kon’a hunglha a kon’a chu Vanthang hi hungdoh hungpen doh ahi. Vanthang hi doithu themtah ahi. Nikhat hi twi soget panga avahle le leh a-imut ahung sot tan twi soget panga songpi lentah chunga chun a-imu tan ahi. A-imut pet in gulpi lentah khat ahungin Vanthang chu atahsa pumpi chu akol chah tan ahi. Vanthang jong ahung khah phat in alung hesoh lheh in chule tijatnan adimtan hinlah Vanthang chu doithem ahijeh chun lungthim khat abolin gulpi chu thading agot pet tah chun hetman louvin gulpi chu nungah melhoi tahin ahungsoh doh tai. Vanthang in Nungah nu melhoi dan chu, amudoh phat in that talou vin apet pet chun alungset in adeicha lheh jeng tan ahi. Vanthang in nungah nu jah achun “Hoiya pat, hoiya kon nahim?” tin adong in, nungah nun jong Vanthang jah achun “Keima twisoget noilam a um, leiset thosagi noiya khokhat a cheng kahe” ati peh in phulou helouvin nungah nu chu twinoiyin akikho lut in amang hel tai. Chu in Vanthang lunghel in aumtan, twisoget pang jouse chu aning akah akhol in ahol le len hinlah nungah nu chu amu doh deh pon, akhon nan mongphung lentah abah thum kikhodoh lai tah achun atouvin angaitah nungahnu chu amunom val jeh chun twisoget kom lah chu avele le jengin ahin lah nungahnu chu amu jou deh tapoi.
Hiphat chun ama jong achol val tah jeh chun thingkabom chunga chun amoh imut den tai. Hitia a-imut jing lai hin mang khat ahin neiyin amanga chun pasal khat akoma ahung dingin hitin asei tai. “Nangman nangai nungahnu chu twisoget te haosapu chanu ahin, nangai monga namu nom mong leh twisoget panga khun chele chun sakal kang khat ana umin tin hiche sakol chunga chun touvin lang kol chah kheh chun aman nungah nu chenna munna chun napolut tante” atipeh e. Vanthang jong ahungkhah phat in amanga thukisei bang chun twisoget panga chun achen ahileh atah bah in sakol kang set khat ana umin ama jong sakol chunga chun touvin akol chah kheh tan ahile sakol chun Vanthang chu twilah achun apolut in thilha te kholai sunga chun alhoh lutin nungah nu chenna in chan chun agalhut tan ahi. Vanthang le Nungah nu jong akimu tolhon tan Vanthang in nungah nu min chu adong in nungah nun jong kamin Lhangminu ahi tin asei peh tai. Hiphat chun Vanthang in jong nungah nu chu Lhangminu ahi chu ahe doh tan, hiti chun amani jong akihoulim lim lhonin, Lhangminu chun Vanthang chu anu le apa komin apuiyin Vanthang in jong Lhangminu chu ana lungset sa le ana deichat sa ahi jeh chun Lhangminu nu le pa kom chun hitin asei tai. “Hepi, Hepu, nachanu lhon Lhangminu to nei kichen sah lhonin” tin athum tai. Lhangminu pan jong Vanthang thusei chu anop peh masangin aman jong Vanthang kom’a chun hitin thu ahin sei kit tai. “Kachanu Lhangminu to na kichen thei na dinga thil hicheng hi nabulhit masat angaiye”
- Vacha hole ganhing hon asuhboh lou hel twi thengseh belsagi nahin poh ding.
- Vacha hole ganhing hon asuhboh lou hel nachangna nahin pohlut ding.
- Ponlhe khat akikhuina beihel’a kikhong nahin poh ding chule
- Vatot kang thengseh khat to kasei li cheng hi nahin poh a nahung kit ding ahi atipeh tai.
Vanthang chu doithem tah ahijeh chun Lhangminu pan asei thil li ho chu boilou hel leh hahsa lou tah in ajing chun Lhangminu nu le pa kom chun agalhut tan ahileh Lhangminu pan jong achanu chu a-iit thei tapon hiti chun adasa san, achanu Lhangminu chu Vanthang to chun akichen sah lhon tai. Vanthang in jong aji dingin Lhangminu chu sakol kang chunga chun atoupin, twisoget noi lam’a kon chun sakol kang chun Vanthang le Lhangminu chu ahin potou tan ahi. Phat chom khat jou vin Vanthang le Lhangminun chapa ni ahin nei lhon in, ama nin jong acha teni min chu Dathang leh Dapa asah lhon tan ahi.
CHANGCHI, MIMCHI, BUTUNCHI CHULE KOLBU CHI KILAMDOH.
Nikhat Pu Vanthang hi avah lele leh Twinanghem kiti vadung pang khat ahin avahlut khatan ahi. Twinanghem vadung kiti hi twihat tah chemhem banga thil le mihem sat tan jeng thei jong hikhat intin, Vanthang jong vadung pang lah achun adingin twi lon ho chu aven ahile twi hattah chun juthel (Julei) khat ahin lhoh in juthel chun amei chu ajelkon beh in ahileh Vanthang chun pahcha lheh lheh in amun aman jong phatah in ave phakit in ahile juthei (julei) chun ameiya muchi ahin poh chu amu tan ahi. Chu phat in Vanthang in juthel chu athat in muchi ho chu asakhao sunga chun ahengin akipoh tan ahile kining chang louvin van akinem in meilhang akiheh in gel alhan hui le go nasatah in akithon chule keh jong nasatah in ahunglha tan ahile Vanthang chu khohelou vin athi bangin amun tan ahi. Kho ahin het kit phat chun hui le go ho jong ana pha tan ama jong akihei lele ahile akeng lam achun lhagui jemsagi chu amu tai.
Chom khat jouvin vanna kon’a thu hung kisei aw khat ajan, a aw jah chun hitin ahin sei tai. “Nangman lou nabolla nathilpoh hochu natu ding ahi. Nathil tuho chu aphatthei nadiuva phatah a natu ding tengle dai naphu ding chule daiya chu ahtui natan ding ahi,” ati peh tai. Vanthang in jong vanna kona thu hin seipa chu adongin “Koi nahim?” tin adong tan ahile aw chung Vanthang chu ahin donbut kit in “Hiche aw hi nangman namu lhagui jem sagi Pathen sagi ho thalheng ahi,” atipeh tai. Chu in Vanthang jong hikoma kon chun avah le le kit le dop saotah khat amu doh kit in hiche dop, Bonnal sunga chun Vohcha (Pig) ana kibol amudoh in, hiche a pat a chu Vanthang le amiten vohcha ahin vah pat u ahi. Hiche akon chun Vanthang jong avah doh kit in ahile Tomphai kiti mun khat agalhung kit tai. Hikoma chun Chitwi tampi aumin chitwi putna mun khat ma achun Vanthang in gam kelcha khat amun aki mat kit in, hiche a pat na chu Vanthang ten kelcha ahinvah pat u ahi. Vanthang jong hilai mun akon chun apot doh kit in ahile moulsang kentah mun khat agalhung kit tan ahile Khongle dah gin ajan chule Uicha ham jong ajan ahi. Hinlah Vanthang chun hoiya pat a hung ginga, hoiya pat a hungkon ham tichu ahedoh thei him him tapon, hi chun aman jong akom’a chun kohomkhat amun hiche kohom akon chun twisa ahung ahung kikho doh chu amun, aman jong twisa chu agah tep in ahile al thet asa in aman jong chi-chi tia asap leh Uicha khat in ahin jon in ahi. Vanthang in jong Chi-Chi tia kikou thucheng chu uicha dinga chu akikou na ahi tichu ahedoh theiyin ahi.
Hiche uicha chu Vanthang ding chun akilhonpi ding le agolpan ahung pang tan aman jong uicha chu kivah dingin a inn langin akipuiyin, hiche apat achu uicha hi mihem ten ahin kivah pat u ahi. Vanthang jong inn aga lhungtan aman jong lou aki vat in amuchi hin kipoh ho chu tun hiti chun chang le mim, butun chule kolbu tiho chu aga tampi alou doh in, hiche ho a kon chun ju akisem doh tai. Lhangminu jong anu le apa kom’a ache nom phat phat leh ache jin ahi. Hinlah achapa Dathang pen jou va kon chun apan achanu Lhangminu chu akom’a hung ding in ajanom tapon, ahijeh chun Sething in alampi chu ana khah pen tan ahi. Nikhat Lhangmi jong ainn lam uvin ache kit tan ahile alamipi Sethang a naki khah jeh chu anu le pa kom chun ache thei tapon ahijeh chu Lhangminu jong hakan akap tan ahile aka gin a aw chu Vanthang in jong ajan hi phat chun ama jong Lhangminu kom chun achen ahileh Lhangminu apa chu Gulpin ahungin twinoiya kon chun alu ahin tung doh in hitin ahin sei tai. “Ka chanu ngai tah nangma mihem toh na kichen tan chule chapa jong na hingtai. Mihem toh na kichen jeh in nangma naki suboh tan, hiche jeh a chu keima Insunga nahunglut ding phal ahi ta poi, hijeh chun na inlam’in kile kit tan, keiman nang le na chate chule nalou ho phatthei kaboh jing ding ahinai, ahijeh chun na lousoh gaho changle mim ipi hijong le nangman naneh masanga keima neihouva chule Vanthang toh na kichen masang lhonna kana thum thil li (4) ho a chu neihou jing lhon leh keiman vang kaboh jing diu ahi,” atipeh tai.
BANGTOM “KEMDO THAH LAH”.
Bangtom lama hi chapang sohphah lou na bep a go a kem khat kido a nachangna thengseh ageijouse kitoma achunga chu pon bangleh akikhuina beihel a kihong kipha khum ahi. Ama lam sang kem aningte nia chu Sethingna lom khat gel leh changkung phabep kikoiyi ahin chule kem chunga chu changbong ahilou leh mim akiat doh masapen chu changbonga kisem ma ki koiji ahin, chu kit le ahchal kang khat kithat in tin, alhateni kitan bongin tin Sething nalom leh changkung leh changhum phabep toh kise tha ji ahi. Hiche ahchal kang chu vatot kang khel la kimang ji ahije. Mimpi ju umni tong kem sunga chun ki koiyin tin, ummuh teni chu nachangna thengseh in kisingin tin, ahchal kang chu alol, akeng chuleh alha kituh chah kheh intin, hitia ahchal kang tuh pa chun hita hi asei ding ahi.
“Chibai Pathen, Twithem Pathen, Lhangminu leh Lhangmipa nangin neitep peh leh nathum bangin tuhin katoh katham ga masapen kaneh masangin jule va neh masangin, ka insung dansung nungpen (Bangtom kemdo) kempi chunga twitheng to twivakang toh natheng to, ponpi jung khuilou to, ka minpi ju, kachangpi juto kahin petai, naphat theiboh na tidam, ludam, chanu chapa chule haona phatna kathum na ahi, nakhut jet in kisanin” kiti ji a chuteng twithem Pathen chu Gulpi in ahung jie tia kitahsan ji ahin, chule jingpi matah le twi vamit sona achu vachaten eh athah lhah masang chule ganhing hon twi asuh neh asuh nen masanga twi chu kila a Bangtom kemdo chunga chu kithin khum ji ahi. Aki thinkhum teng le hitia hi kiseiji ahi. “Luilong pa, twilah masanga twi kalah suhkhel tohkhel aumle katwithen in thenghen, sipi boh a nalam khah kahon na ahi, kathilpeh ho kipoh in lang natwi thempi jon tan” kiti ji a, chu jou teng le um teni chu kidom doh intin, ahchal kang chu kihon intin, thempu hole upa hosen bou jule ahsa chu aneh uva adon diu bou ahi. Hi banga chu jule ahsa aneh uva adon masangu jong le Thempun chu hitia hi asei ding ahi na laije “Lengsuh kao nalhai jing, Leng tou kao nalhai jing, Namchom kao nalhai jing, Nehmasang Chah masang peh nahi.” tia asei jouteng le bou jule ahsa chu ameuva kin chu kichaiji bou ahi.
HAPITENU.
Vanthang in alousoh aveh leh chang le mim chule kolbu, butun ho aput thei poi ti amutan alunggim lheh jeng tai. Hitia alunggim lai hin jan khat amangin Pathen ahungin akimusah in hitin asei peh tai. “Nalou soh ga phat thei lou hi nangman Daiphu le Ahtui tan nabollou jeh ahi. Hijeh chun kana seipeh sa Daiphu le Ahtui tan hi bolle chun keiman HAPITENU chu nangma kithopi dingin hinsol ing katin Hapitenun namuchi ho jouse phatsah intin chuteng aga jong pung ding ahitai, Hapitenu kiti hi muchite jouse lhagao ahin gou lamdohna lhagao jong ahin, ama chu vannoi mihem te jouse kithopi a phatthei boh jia, chang le min ipi hi jong le punsah ji ale neile gou pejia chu ahi” atipeh in ahi. Pathen in athupeh bang chun Vanthang in jong Muchi ho atu masangin Daiphu le Ahtui tan kin ho le adang dang ho chu abol soh keiyin Pathen Vangboh na chu athum tan ahi. Vangthang in hiche ho abol teng le hitia hi aseiji ahi. “Chung le noi Pathen ka mimpi jun, kachangpi jun kalhaije, hinle dam neipen chang le min hin phatsah in” ati. Hitia Vanthang in abol jou hin alousoh ga chang le min chule adang dang jouse jong hatah in apung tan ahi.
Vantjang loulaiya chun changphung khat atumbeh a phaleng lung jenga keh khat aume, hiche changphung chu apah hoisel in apah in hinlah aga aumpoi. Changphung dang jouse chu aga jong amin gamtan hinlah hiche changphung chu aga umdeh louvin lenpi tah le sangpi tah in ahung khang doh tan ahi. Hiche changphung hi “CHANGNUNGAH” akiti. Nikhat Vanthang in muchi ho lo masangin phat kijen pet khat in “Thalah” kiti kin chu abol tai. Hiche Thalah kiti kin chu Bangtom kemdo kibol banga kibolji ahi. Hiche jan chun Vanthang in mang anei kit in amanga chun Pathen chu ahung kilah kit in Vanthang jah achun hitin asei kit e. “Nangman Changnungah khu phate cha navet tup a avel ho nalho gimsel peh a pholpanga khu in neocha khat kitup keicha nasah peh ding chuteng Changnungah dinga ponkhon na thilbu ho jong nasempeh ding, chu teng chule changchil kiti chu bulhingset a nabol ding ahi” atipeh e. Pathen in aseipeh jouse chu Vanthang in jong kitup tah in abol doh soh keitai. Changho lou ho a-at jou phatin aman jong (Chang Lengnu) Changnungah um na ding chun In khat asah peh in Changnungah in angaichat ding jouse chu akoipeh soh keiyin chule ponkhon na ding thilbu jong akoipeh in, chu jong le chang phabep jong akoi thapeh e.
Chang Lengnu in chu gopal in aumdet kheh in Sa le Thilhan asuh set louna dingin aumkhum’in chu jong leh Chang Lengnu Changnungah nu in chu phol’a konna tong somleni vel kilap in asah peh e. Pathen in athupeh dung juiyin Vanthang in achangvoh ding nin mijouse akou vin, nupi upa, tucha, becha chule nungah gollhang jouse changchil dingin akousoh keiyin ahi. Phol chu moulseboh kilaicham a ki suthenga gopal kikai khuma kisem ahi. Mipi chun chang achil diu changkung le changhum akhen doh diu ahi. Hicheni le chun (Chang Lengnu) Changnungah dinga chu nungah khat agon diu amanun beng akipoh a thempu pa le upa phabep, chule nupi phabeh to chun Chang Lengnu In lam chu ajot diu ahi. Changnungah apang nungah nu chun Chang Lengnu inna chang themkhat alah a abengsunga chu ahet a gih tah a pobanga khu ahin poh a phol ahunglhun teng le hitia hi asei ding ahi. “Lengnu tolla, Lengpa tolla, Hapitenu tolla, changlha hung hen nemjura” tia asei ding ahi. Changnungah apang nungah nu kilhonpi ho chun changphal phabep ahin poh uva phol’a chu akenguva achil lhah diu chu teng changho chu alailunga aset vum uva chu jou leh thempu chun hiche chang kise vum chunga chu ahchal, alol atan a athin khum ding chu teng tucha pa chun ju asem ma ju um khat thempu pa chu apeh ding ahi.
Thempu chun ahchal mei phabep leh ahchal luchang chu khaopi khat a akan bep ding, hiche to kilhonna chu ai hal khat leh koite le tucha khat jong ju um ngonga chu akanbeh a ju chu chang kisevum chung le phol chunga chu thumvei aphi khum ding ahi. Hitia ju athepet le chun ajuthe puma chu hitia hi asei ding ahi. “Vo Pathen ka changpi jun, ka mimpi jun kalhaije, kachang hinnemsah in, phatthei neihin boh in, lengnu tolla, lengpa tolla, Hapitenu tolla, changlha hungin” tia juthe puma chu asei ji ahi. Hi cheng asei jou teng le hin thempu pa chun ju um chu chang kisevum chung tah a chun tung in tin chule aman changhum phabep lantin chang at beng neocha sunga chun koiyin tin, go kang khat la kit intin aphei langin jam in tin, gokang muh langkhat chu chang kisevum chunga chu ngam intin, chule langkhat muh chu phol bang lei bang chunga chu ngamkit intin, chu teng leh gokang noiya chun chang pocha khat akoi ding ahi. Hiche kin jouse akichai teng le chu phol chunga chang chil chu kipan ding ahi. Changchil na ding chun amahon khomni phut untin go jol khat khom teni chunga chun sepdoh untin, hiche gojol chu phol kimdoh tah a chu ajam jiu ahi. Hiche chu phol Chilban kiti ahi. Changchil ho chun hiche gopum chu atuh ji uva chang chu akeng uva achil jiu ahi.
“DATHANG LE DAPA”
Kumsot tah jouvin Lhangminu chu athi tan athi nungin Vanthang in ji aneikit in ahi. Ajinu min chu Meithainu kiti ahi. Phat chom khat jou vin Meithainu hin Vanthang toh chapa ni ma aneikit lhontai. Hiphat chun Meithainu hin Lhangminu chapa teni Dathang leh Dapa chu ahin munom tapon, ahin hotbol lheh jeng tan, ahijeh chun nikhat Meithainu hin ajipa Vanthang kom chun hitin aseitai. “Nacha masa teni Dathang le Dapa hi nagathah mang louva nasol doh loi lou le, hiche in nakon na kapot doh a kahung kinung lelou ding ahitai.” tin asei peh in Vanthang in jong hitin adon but e “Sei ngai lou lou iti ken kacha chu kasol manga kathah doh ding ham” tia asei peh ji vang chun Meithainu chun nathah mang tei tei ding ahi, achu tilou le kaki nung le ding ahi tai, tia asei sei jeng phat chun Vanthang in jong nikhat angai tah achate ni Dathang le Dapa chu gamlah in apuiyin hiche gammang lah achun achate ni chu alhim imun Dathang le Dapa a imut phat chun aman jong achate ahung khah lhon teng inlampi ahet thei lhon na ding chun patjang saotah khat achate nikom’a thing neocha khat a chun patjang chu akhit in, aman jong patjang chu inkom chan akai lut tan ahi. Chomkhat khat jouvin Dathang le Dapa chu ahung khang lhon tan ahile khojong ana thim tan chule apa chu ahol molhon tai. Hiche phat chun apa chu akou kou jeng lhon tan hinlah apan ajapha himhim tapoi.
Hitia apa akou jing lhon lai hin gam thilha pun ahin jan Dathang le Dapan apa agah kou lhonset le, hiche thilha pu chun ahin houjin “Houi, Houi” tin ahin donbut jin hinlah Dathang teni u-cha chun apa aw ahilou dan chu ahet lhon jeh chun “Kapa nahi poi Gampu nahi bouve” tin ale donbut ji lhon’in ahi. Dathang le Dapa chu chapang cha cha ahi lhon nah laijeh chun a in lampiu chu ahol molhon tan, hitia inlampi ahol jing lhon lai hin Dapa chun patjang chu ahin maikhan, hiti chun au-cha lhonin muthim noiya chun patjang chu atuh lhonin ajui jui jeng lhon tan ahile kho athim val jeh chun Dapa chu haki sep in akisep lhun hiche akon chun apatjang tuh lhon jong aki mansah lhon tan ahi. Kho ahung vah in ama ni jong chapang ahi lhon jeh chun inlampi chu ahe doh thei him him lhon pon hijeh chun gamlah achun sotpi tah amoh avah le le lhon leh munkhat a hin thingphung sang tah khat hi amu doh lhon tan hichun aupa Dathang chu thingphung sang tah chunga chu akal doh in ahileh Vaphol buh ana umin aman jong Vaphol buh chu aven ahile atui jong ana umin hichun Dathang in Vaphol tui (Egg) chu adonin anao pa Dapa chu thingphung chunga akal doh jou lou jeh chun Dathang in Vaphol tui, atwi chu themkhat anaopa chu agah sunlhah pehin chom cha khat jou hin Dathang chu amul ho ahung keh in Vaphol akisoh in aleng tai. Chu in anaopa Dapan aupa nung nung chu adel tan hinlah aleng tho aleh keng a che tho chu akibang thei pon ahijeh chu aupa Dathang nung chu delpha talouvin hitin laa ahin satai.
“Pholva Pholva hung leng dildel o nao in chonkho ajil e,” tin apa chu Hepa.. tin agah kouvin ahileh gam thilha pu chun “Houi…” tin ahin houpin Dapan jong apa ahilou ahet jeh chun “Kapa nahi poi, gampu nahi bouve” tin lunghang thim tah chun agahsei yin ahileh gam thilha pu chu hanui nuiyin “Hahaha” tin ahung nuijin ahi. Hiti chun Dapa chu achangseh in gam noiya chu gilkel thoh pum’in avah le avah le jeng tan akhon nan avah lele na achun atha ahung beiyin achol val phat chun munkhat in athi bangin a-imutan ahi. Aimut sung hin amangin thilha khat ahungin Dapa jah achun hitin asei tai “Na masang khu jangpet in jonin lang che le chun Theiba phungkhat toh khan natin, hiche theiba ga chu ne le chun nagilkel thei lou ding ahi tai” atipeh tai. Dapa jong a-imut na akonin ahung thou doh tan thu kisei bang chun amasang lang chun jangpet in achen ahile Theiba phung chu toh akitoh khachet jengin ama jong Theiba phung a chun akaldoh in Theiba ga min chu anetan ahi.
Hitia Theiba ga aneh jing lai chun, hiche Theiba phung neipa gammanga cheng Thilhapu chu ahung tan ahi. Thilhapun jong atheiba phung a um Dapa chu ahin mu doh tan aman jong Thihteng cha aki choiyin Dapa um na achun achen lunghang tah in Dapa kom chun hitin aseiyin “Ipi dinga keima phal nalouva ka theiba phunga nakal a aga na neh ham” tin asei chai chai chu Dapa chu nehding ahin gotai. Dapa jong akicha lheh jengtan aman jong Thilhapu akon na ahoidoh theina ding aki ngaiton Thilhapu kom chun hitin asei tai “Na lhemlhungdam in nathih tengcha chu neipe le chun keiman theiba ga achunglama hohi tengcha muh hema nahinpe ji nange, chuti le nangman jong naneh thei ding ahi” atipeh tai. Hiphat chun Thilhapun jong athih tengcha chu Dapa chu apen, Dapan jong asei bang chun thih tengcha achun Theiba ga chu changni ni ham chu aban banin Thilhapu kamsunga chun agahse lut peh jin, Thilhapu chun thingchung lang chu avet jinga chule ka jing puma akam chu ado jing ahin, Dapan jong Thilhapu chu ave lhi jingin Thilhapu kigin loupet tah chun Dapan jong thih tengcha chu akam sunga chun akholut peh in Thilhapu chu athat tan ahi.
Thilhapu atha jouphat achun theiba phung chunga kon chun ahung kum lhan thilhapu thih tengcha chu akichoiyin achetai. Hiche thih tengcha hi (Tengdop) akiti, chule kidouna a manchah phapen khat ahin, asut khah pou pou chu apet pet thi jeng ahi. Hiche tengdop a ganhing kithat tapou chu neh thei jong soh ji lou ahi tai. Ajeh chun hiche tengdop hi gu hattah neiya ahi. Hi bang chun Dapan hiche Thilhapu tengcha (Tengdop) chu mangchan gam ahin khol pan tan agamkhol lena a, avah le le na achun achol lheh tan ahijeh chun thilphung nem thim khat in akal doh in akichol tan ahile ucha pasal mini hin Sumpolong kiti songtum tobang, meithal lim tobang khat ahin kai lhon chu amu doh tai. U chate nin Sumpolong ahin kailhon na achun hitin ahin seipeh lhonin “Sumpolong kakai, Meipolong kakai Heija, Hoija” tin asei to akai atho lhonin ahi. Hiche Sumpolong hin Doithahat na aneijeh chun ipi hi jong leh athatlel ding ajolel ding imacha aumpon, chule neile gou phattheina jong ahinpohlut thei ahin, chule hiche Sumpolong neinei chu Thanei tah le Haosa tah hijeng thei ahi. Hiche jeh chun Dapan jong Sumpolong chu adeichan, chan ding lung ahin gel tai.
Sumpolong hin kaite ni uchan jong Dapa touna thingphung noi ahin phat lhon phat chun ama ni uchan jong Dapa thing chunga um chu ahin mudoh lhon tan ama ni uchan jong ahin kikai lhon Sumpolong chu ei lah peh get in te, tia agel lhon jeh chun Dapa chu tha ding ahin golhon tan, hi bang chun Dapan jong Sumpolong chu adeichat jeh chun ahung kiboi tauvin akhon khon nan Dapa chun hiche ucha teni chu, atengdop achun athat in aman Sumpolong atha neicha sun in akaiyin hinlah Sumpolong chun achat him him poi. Hiphat chun ama jong lunggim tah in Sumpolong chunga chun atouvin iti kabola kaki jou ding hitam tia aki gel jing lai hin, hiche ucha tenin “Sumpolong kakai, Meipolong kakai Heija, Hoija“ tia asei lhon chu ahin geldoh in, hiphat chun aman jong hiche teni ucha sei bang bang chun “Sumpolong kakai, Meipolong kakai Heija, Hoija” tia asei toh akai atho jeng le Sumpolong chu akai jou tan, aman jong hiche Sumpolong kakai Meipolong kakai tia kisei chu avel vel in asei in akai kai jeng tai. Hiche Sumpolong kai ding ding chun, Sumpolong kakai, Meipolong kakai, tia asei lou uleh koima chan kikai joulou, chu le mi ijat in kikai jong le kikai jou lou hel ahi. Hiti chun Dapan Sumpolong chu ahin ki kaikai jeng tan nilhum dingkon hin Sumtuolkholing kiti kho khat ahin aga kailut tan ahi. Dapan jong Sumtuolkholing khopi kot phunga chun Sumpolong chu adalhan Meithainu In khat in aga lhuntai. Hiche nilhah mama chun Haosapu chu agavah doh in ahile Dapan Sumpolong Khopi kot phunga ahin dalhah chu agamudoh tan ahileh Haosapu chun hiche Sumpolong chu akhopi kotpi polama agamgi chan na vahsel’a aum ji chu ana mudohsa ahi jeh chun adeichan chule hiche Sumpolong manlut je jong ahe doh pai jengin, ahijeh chun ama chan dingin angaito pan tan ahi.
Ajing jingkah matah in Sumtuolkholing Haosapu chun alhangva pa chu kho lhang asapsah in “Koi hi jong le Sumtuolkholing khopi kot phunga Sumpolong khu Sumtuol kholing Haosapu inna hinkai lut joupa chu anei keh khat leh agam akeh khat apeh ding ahi, chule achanu to jong akichen sah ding ahi.” tin kho lhang chu asa lele tan ahi. Khosunga gollhang hat tah tah leh gam sunga gollhang hat jouse chu ahung uvin, Sumpolong chu aban nei chan ahung kikai tet tau vin hinlah khatchan jong Sumpolong chu akai jou tapou vin ahi. Hitia Sumpolong kai ho leh mipi ho a-ao set sut uva asou let lut lai uhin, Dapa chu Meithainu inna chu atouthim beh in khohephalou bangin aumin ahi. Hitia kho he phalou tah a aum pet chun Meithainu chun Dapa chu athahat na gavatsah ding le hiche Sumpolong gakai doh ding chun asol sol jeng tan ahi. Chom khat jouvin Dapa jong Meithainu inna kon chun ahung pot doh in Sumpolong la chu asan akaiyin ahile Sumpolong chu akitol jel jel jengin hiti chun Haosapu in chan chun agakai lut tai. Haosapun jong akitepna sa bangin Dapa chu agam kehkhat leh anei akeh khat apen chule achanu Chaichin toh akichen sah tai. Dapan jong agam sunga chun kho khat asat in akho min chu Chaituol asah tai. Kum pha bep jouvin Dapa le Chaichin in chapa gup leh chanu ho jong ahin nei lhonin, acha pasal gup ho chu
- Lunkim
- Palen
- Phuthil
- Thilhun
- Khongthang chule
- Lupho ahiuvin ahi.
Dapa te chen na khokhom’a chun thilha kho khat jong aumin ahi. Hiche thilha chapang ho to chun Dapa chate chu akichem khom jiu vin akichep jihou chu ahile
- Kisipsipa
- Pipesainukan chule
- Lutthelthel
Hi cheng hohi akichem khom jiu vin, chule kungkal jong akitet jiu vin ahi. Nikhat hi Dapa chapa te leh Thilha chapang ho chu Kungkal akitet uvin, Dapa chapa te khat chun agah chomin ahile Thilha chapang khat in kungmol chu ahin sulha thu tan ahileh Dapa chapa te chun Thilha chapang ho chu apan sah daphat un thilha chapang ho chu ahung lhung hang uvin, Dapa chapa te hoto chun ahung kinah lotau vin ahi. Thilha chapang ho chu atamjoh jeh un Dapa chate chu akicha lheh jeng tauvin hinlah Lupho chu agalhaijel in apa tengdop chu agalan thilha chapang ho chu aban banin asunlih peh in khat seh seh bou ajam doh manin amoh sochat lo tan ahi. Hiche thilha chapang asoh chapa chun apa te le akhosung mite kom chun phatah in asei doh in ahileh apa te leh akho sung mite te chu alunghang lheh jeng tauvin, ama hon jong Dapa te chu lethuh ding ahin ngaito pan atau vin hinlah agel gel kit uleh Dapa Tengdop chu akichaovin abulu ngam talouvin Pathen pa kom joh in acheuvin hitin agasei tauve “Vo lengpa Pathen pa, hiche mihem pa Dapa chate khun eithagam diu ahitai, ipi kachan diu hitam” tin atao vun akichat nau thu chu Pathen pa kom chun agalhut tau vin ahi. Chu in Pathen pan jong Chollaivom khat apen, hitin asei tai. “Hiche Chollaivom hi na suh diuva atwi neh nao va nasun lhah diu, chu teng mihem hon namuthei lou diu ahi tai” tin aseipeh tai. Thilha hon jong Pathen pa sei bang bang chun abol uvin, hiti chun nikhat thilha ho chun mihem ho twi neh na achun hiche Chollaivom di chu aga lhah peh tau vin ahi. Hi che jou apat chun mihem ho mitlai ahung vom tan thilha ho chu ahin muthei tapou vin, hinlah a ui-cha hou vin vang thilha ho chu amu thei jing uvin ahi. Hiche jeh achu tuni chan geiya ui-chahon thilha ho amuthei nalaije akitin, chu leh nat le sat abang khat hohi thilha ho a kon ahi tin akiging chan chule thilha ho lung lhaina ding le kiventup na ding chun doithahat nale kithoina tiho hi hung kisem doh a, ki mangcha ji ahi.
VANTHANG CHATE NI LE, DAPA CHA TE KIMU TO.
Vanthang in ajinu Meithainu jeh a achapa teni Dathang le Dapa gam mang lah a agathah manga pat chun akihepha to tapouvin, Dathang la Vaphol aki soh tan, Dapan la akhosat na Chaituol chu kho khopi lentah aso in achen det kheh tan, chule achate pasal guh hon jong ji ahin nei cheh tauvin ahi. Nikhat hi Dapa chate chu gam leiset kholle dingin avah doh tauvin ahile gam lah a chun hui le go nasatah in ahung kithon, jan ahung bang jeng tan, ama hon jong um na ding le kiselna ding ahol hol vangun amu jou tapou vin ahi. Chom khat jou vin hui le go jong themkhat ahung pha dom tan chule khojong ahung vah dom phat chun amahon jong songpi lentah khat chunga gulpi gulheng sa ana kisonglet lut chu amudoh tauvin, ama hosen jong gulpi nahgu chunga chun inna ho ahol khom khom uvin gulpi nahgu chu to akan beh uleh anoi chu nomtah a kicholdona thei in lim bang in ahung soh doh in ama ho jong hiche sunga chun nomtah in jankhat ageh tau vin ahi.
Hiche gulpi gulhengsa lima konna hi, tua ichan nau inlim ho hi kihin sa doh ahi tin akisei kitne. Ajing jingkah in ama ho jong akipan doh kit un gam chu akholpan kit tauvin ahi. Hiti chun niseh le gam chu aga khol jiu vin nithum lam akhol uva avah le jou phat un songkohom sung khat a meikong khat amu doh un ama ho jong agavet ule pasal mini anaum lhonin ahi. Hiche pasal teni chun Dapa chate chu miniseh ahi lhon vang chun thahat tah ahi lhon jeh chun ahin kidelpi lhon tan, hita nasatah akidel lai jun hiche pasal teni chun hitin ahinsam lhon tai. “Keini Vanthang mihat pa chate ni kahi lhonin, minoiya lut lou hel ding kahi lhon ne” tia ahin sap lhon le, Dapa chaten jong hitin asam kit uvin “Kei ho jong Vanthang tute ka hiuvin, achapa Dapa chate kahiuve” tia agah sap uleh akidel uchu ahung hai uvin, ama ho se jong ahung ki hou hou u leh ahung kihe chen tau vin ahi. Dapa chaten jong pasal te ni chu apau komin apuijun, Dapan jong apa Vanthang chu akho Chaituol a hung cheng dingin thu apen akou tan ahi. Vanthang jong achapa Dapa koma cheng dingin asaipi jouse le athil keu anei agou jouse chu akitolin ama jong sapi chunga atouvin achapa Dapa koma khasat Chaituol khopi lentah chu ajonin hiche a chu ama jong acheng den tan ahi. Vanthang in Meithainu toh ahin chapa teni chu Tamloupa le Tamang ahi lhonin ahi. Chaituol kho sunga Vanthang le a insung mite aga cheng kit phat uchun Chaituol kho chu alen beh cheh in, akhang tou cheh cheh tan ahi.
VANTHANG THI.
Vanthang jong Kum sot tah ahin jouvin ahung tehtan athiphat ahung naitai. Achate atute, chule atuson hon phat chom khat beh hinnalai hen lang eiumpiu leu ati vangun Vanthang chu achephat, athiphat ahung lhing mong mong hitan tin mi minthang tah Vanthang chu ahung thitan ahi. Amiten lang lentah khat gon asem uvin, nithum sungin niseh leh thumvei vei lang asem nau va chun alam jiun chujouvin ko alaijun along chu ko chunga akoi tauve. Ako chunga chun in asah khum’un bang agetkhum un bang chunga chun Gulpi jem asempeh uvin ahi. Phat som khat jouvin Vanthang chu ahung monlhan agukeu ahung aumphat chun ama hon jong akhoh kit un aluchang leh atipum chu achom chom’in akhen un, aluchu pondum in atomun sum-bel sunga akoijun chujouvin songkohom sunga akoi lut uvin, atahsa dang aguho chu pha tah in avuitau vin ahi.
Vanthang thijou nungin jong Chaituol kho chu mihem jong apunbe jingin, chule In jong ahung tam cheh cheh phat chun lou ima bol na ding gam len ahung ngaibe tah jeh chu nikhat Haosa ho leh upa ho akihou khom’un khothah khat sat ding in aki hou lha tauvin ahi. Ama hon jong gamphat na louphat na ding mun khat chu asat khom tauvin chule athempu pauvin jong agamthah sat nau chu pha asatan ahijeh chun ama ho jong agamthah sat nauva chun akichon doh tauvin ahi. Hiche gamthah asat nau chu (“Chin”) akitin hinlah ama hon Chaituol mama asah tauvin ahi. Kum sot tah achen jouvun akho u jong aphatou lheh jeng tan, chule agam le go jong ahingset set in, lou ho jong apha lheh jeng tan ahi. Hitia Chaituol kho ahung phattou peh a, ahung khantou jing laihin hetman louvin mela hattah khat in Chaituol mite chu ahin bulu tauvin hiphat chun gal ahung umin, Mela ho le Chaituol kho mite chu nasatah in akisat to tauve. Hitia akisat to jing lai jun Mela ho chun Chaituol mite chu ahin ha tha lheh jeng tauvin hiphat chun Chaituol khomite chun aki hinso thei nadiu leh asochat thei na diu vin Lhumlam, Sahlam, Solam chule twito lam’in ahon hon in munchom chomin ajam cheh gam tau vin ahi. Dapa le achate chule atu le vang chu Lhumlam gam’in ajam uvin ahi. Hiti chun phat sot tah umna det, chen na det neithei louvin avah suh avah tou jeng tauvin, chule genthei nale hahsatna tampi jong atoh jiu vin ahi. Hitia In le Lou jeng jong nei thei louva genthei tah a aval le lai jun Twisanglet in ahinpha kit tauvin agenthei nau leh ahahsat nau chu asang cheh cheh tan ahi.
TWISANGLET.
Thilha nupi khat hi akeh khat mihem akheh khat thilha ahin, amunu hin chanu khat Lhangai kit khat aneiyin ahi. Nikhat hi amani nucha hin gam mang thuhtah khat apal lhonin, anun Lhangai jeh a chun “Na gilkel, na ding chah jong le nakam akon na thuchenga nahin sei poh lou ding ahi” atipeh in ahile achanu Lhangai yin ipi jeh a anun hitia chu asei ham tichu ahet lou jeh chun aman jong anu chu adong in ahile anun hitin asei peh e “Ajeh chu hitia chu isei gin leh genthei hesohna lentah in eihin lhut den lhon ding ahi” atipeh in phate chan thuchenga asei gin lou na ding chun agihsal tan ahi. Hiti chun anu cha lhonin gam mang thuhtah sunga chu avah lele jeng lhon tan ahile achanu Lhangai chu nasatah in agil ahung kel tan hiphat chun kitim jou talou vin hattah in kagil akelle tin hapen nin ahung pengjah jeng tan ahileh anu chu alunghangin a oinoiya kehdoh asu mul lom saotah chu abotdoh in thanga akam leh sel khat a oh in aman jong Selsa achun achanu Lhangai chu avah vah tan ahi. Ama ni nucha jong ache che kit lhonin ahile Lhangai chu adang ahung chah kit phat chun kadang achah e tin asam kit tan ahileh anu jong alung ahan behseh jeng phat chun a Thengdop achun leiset chu hasut a agah sut leh Twi hat tah in ahung kikho doh in tangthei talou vin Twi chu ahung doh doh jeng tan ahi. Hitia thang lou hela achuti ki kho doh doh jeng phat achun gam jouse chu twiyin achup gam tan ahijeh chun mihem hihen lang gancha ho hi jong leh aki hinso thei na diu vin Moulsang tah tah ho chungin akal tou tou jeng tauvin ahi. Lang khat a Thilhanu leh achanu Lhangai jong asochat lhon na ding in moul sang ho chu adel del jeng lhonin, hinlah achanu Lhangai chu twi noiyin alha mangin athi pai pai tan hiphat chun anun hitin la abolin akaptai.
“Kanao vo Lhangai,
Napa Malcha soh hen lang
Keima Thangchi soh ingting
Nangma lhangnel soh inlang
Kongphel khatna kigomute
Kacha o Lhangai” tin, asan ama jong twi noiya chun akileh tan athi tai.
Twisanglet in aphah louna Moul khat bou aumin hiche moul chu Alhengmoul akiti. Hiche moul achun mihem tam tah le ganhing tam tah akal doh un twisanglet sung se chun aumkhom tauvin ahi. Hiche Alhengmoul a ana kaldoh ho chu Dapa chete nga (5) le mi dang phabeh ahiuvin Dapa chate akaldoh hochu Lunkim, Phuthil, Palen, Khongthang chule Lupho ama ho nga ahiuvin ahi. Alhenmoul sang chunga twisanglet kemsuh ding chu angah ngah jeng tauvin hinlah twisanglet chu akemsuh mong mong tapon akhon nan twi chu gingchei choiyin akinongin Gulpi pen ginbang khun hattah in ahung gin tan ahileh Dapa chate le midang ho chu akihou khom’um amahon jong ageldan uleh angaitodon uvin twipi noiya um Gupi chu lhunga, twipi jong hi kemsuh thei lou ahi akitiu vin ahijeh chun ama hon jong ipi kibol le gupi chu akisu lhunglhai thei dem tin aki ngaito to jeng tauvin, akhon khon nan twisunga kona hung gin doh ji chun “Pho, Pho, Pho,” ati e, tin ajaovin, ama hon jong Lupho chanu angeh e aki tiuvin ahijeh chun Dapa chate lah a alhumpen Lupho chanu Nengneh chu peh dingin ageltau vin ahi. Hiti chun Lupho chanu Nengneh chu Twisoh lah achu aga lelut jeng uleh kidang tah in twisoh chu ahung kemsuh houi houi yin chom lou kah in ahung kang pai pai tai. Twipi ahung kan phat chun ama hon jong ithilpeh uhi gulpin jong ei-sang peh uve tin atahsan uvin ahi.
Twipi ahungkan suh phatin ganhing ho le ama ho jong ahungkum suh suh tauvin ahile Dolpithing kiti thing lentah khat lampi a chun ana lhun lampi jouse chu ating den tan thing phung chu alet behseh jeh chun mihem ahin ganhing ho ahin koima akaldoh jou aum tapouvin, ahijeh chun ama ho jong chom khat aki ngaden kit un, Dapa chate chun chedoh thei na dingin thingphung bah khat chu atan lhaovin lampi chu asem uvin, hiti chun sakhi neo khat alutdoh masapen in, aban nin alen jep khat agalkai kit in, chu le abanin sel khat agalkaiyin hiti chun ama ho jong abon chauva agalkai jou phat un, ganhing ho chu athat uvin asa chu phabeh aneuvin, aneh moh seu phabep chu akipoh un ahi. Ama hon jong ahung galkai nau kom’a chun kho khat asat uvin akho min’u chu (Kholkip) tin asah tauve. Ganhing ho lah a Dolpithing galkai masapen chu Sakhi naocha chu ahijeh chun sa dang jouse sangin janna apeuvin ahi. Hi banga chu tuni geiya sakhi pang khoh apang ho chu janna mun chang in akigel ji e. Hiche jou hin Pathenin Dapa chu phatthei aboh in sum le sel, sana, dangka chule inle lou, gam le go ahaolheh jeng tan, aman jong (Chon) kiti Golvah thupi tah chu aboltan ahi. Chon kibol sunghin Khongpi Dahpi chule adang dang aginthei jouse chu akivoh gingin akimut gingin, hi bang chun akivoging le akimut ging jouse chu Vanna akithongdoh peh in, aginchun “Khongsai” “Khongsai” kiti awgin hin agingin ahi. Hiche a kon na hi Khongsai te dia Dapa Chilhah te hi hungkihe doh ahitauve akiti. Hiche jeh achu “Khongsai” kiti thuchenghi Khonggin na kon’a chu hung kisa doh in akiseitai.
THIMJIN
Dapa chapa anilhin na Palen chun mang khat aneiyin amanga chun Pathen in hitin ahin hil tai. “Vannoi leiset pumpi abon cha nisagi mu kathim sah a, hiche muthim sunga chu koi hileh amit singa i-mu jouse chu tidiu ahi” tin ahin hil tai. Palen in jong akhosung mite chu athiljah chu phatah in asei peh in, ama hon jong thimjin sunga a-imut thei lou na diuvin amit u chu akipheh kah dahsah cheh tauvin, chule muthim sunga nisagi alam lam jeng thei nadiu vin jong tohgon anei tauvin ahi. Pathen in asei banga mu ahungthim phat chun sa thisa jouse ahing doh kit un alhai mang gam tauvin, hinlah sa ai kibol sa ho vang chu ahingdoh tapouve. Hibang chun thing phung thisa ho jong ahung hingdoh un nathah dothah jong anei kit tauvin ahi. Dapa le akhosung miten jong meivah aneithei nadiu vin sa ki aisa ho chu aluhom ho le agu ho chu meiyin atih un, mei vah noiya chun alam alam jeng tauve. Hitia tang louhel la alam alam jeng uleh Dapa chapa Lumkim chu alampet pet chu ahung lulhun tolla chung aki jam tan ahile anao pa Palen chun aupa Lunkim chu hung thikhan te tin, aki jam jam chun aphong dingin alamsah kit tai. Hiti chun Palen in aupa Lunkim thi ding pet chu ahuh doh in, chule Nisagi Thimjin sunga tang lou hel la imu louva lamlhung hel ho bou chu asoh cha un, ahingdoh uvin, lam lhung joulou va aimu jouse vang abon chau vin athigam tauvin, Dapa chate vang abon chau vin Nisagi Thimjin sunga chun alam lhung hel uvin abon chau vin asohcha un ahingdoh soh cheh uve.
BEITA..
Lunglut tah a asimjou se Pathenin phatthei nabon cheh uhen. Sut lhing lel, adih lou, sei khel, seival aum jong le Pathen min in kingaidam tou hite.
KAKI PAH E.
Thusimbu Machal jing thei na ding a pan lanom ho kipah tah in lem ahijing in ahi anoiya button “Click Here” khu meh utin details anasim ute.