By : M.Paominlal@Lalcha Haokip
mpaominlalhaokip@gmail.com
Sita kho hi Tengnoupal District hop sung Imphal a konna 80 Km vel a gamla in 90+ chenna mun kho ahi. Kho hi Tengnoupal Police Station in ahop ahin, akho lhanglam sang ah hin NSCN(IM) ho pansah jing namun Maring kho Kambang Khunou, Kambang Khullen, Rilram Center, Narum, Saibol, Leibi kitiho um ahi. Chuleh District Head Quater Tengnoupal a kon akho phah masang jap Km 8 a kigamla mun ah hin Maringho kho Laiphom kiti khat jong aumin ahi.

Hiti ahi jeh hin gal laitah chun melma hon jong Sita khopi hi akisuh mang poupou leh Sita kho kim vel a Kukite chenna kho Samukom, Simang, Gomi, Molpi, Bongli chuleh Lamjang kiti ho jong abeisa a akoi u ahi. Ajeh chu Ayapurel gamkai a dia Sita kho hi Kuki te chenna kho lah a alenpen ahi.
KHOSUNG MITE KIGUT DAN :
Gamsung thu le la phatna lam sanga boina lamin amano jing toh lhonin, Sita kho jong gal miten atup jingu mun khat ahijeh in, Haosa upa ho vaihomna noi ah muntin ah pansah namun (Duty post) akisemin gollhang upa hon sun le janin kiging jing pumin thousi vaisi lah a kho leh veng venbit a aum nadingin Pathen song pumin pan ala jing un ahi. Chuleh NSCN(IM) ho pansah namun sopi Maring ho kho toh kinaicha um ahijeh in amaho hung sodoh nadia ginmo um namun ho ah Sounang akikam in chuleh pumpi jong kap ding gotsan akikoi in ahi.
Chutia thu le la aboi jing lai chun Chandel DC pa thupeh dung juijin Liscence Gun nei jousen Tengnoupal Police Station a athahlut cheh diuvin thupeh aum toh lhonin Tengnoupal Police station mun ah khat le ni tailou Liscence thal atamjo akithahlut tan ahi.
KHOSUNG KIBULU NI (18-04-1993):
Hiche ni hi Pathenni(Suday) ahin, gamsung thu le la boilai tah ahijeh in dammo veiset jeh a kikhom joulou ho tailouvin mipin kilungtoh tah in hou-in mun ah gamsunga chamna le lungmonna auma khosung leh vengsung Pathenin aven bit jing nadingin taokhomna le Pathen vahchoi khomna aki nei in ahi.
Chutia Pathen houkhom akichai a mipin ama ama in lam cheh akijot jou chomkhat jouvin, in ana lhung masa Pa Otkhosei Lhungdim pampot a che in ahileh khopama galmite ana pansah u chu ahin mudoh tan ahi. Hiti chun ama jong guhthimin kinloi tah in in lam ahin delphei in thil umdan ho chu khosung lamkai ho ahetsah pai tan ahi.
Adan hi mipi hou-in kaikah a hi gal miten pansahna mun ijakai ana kigut tup chat dan u ahitai. Hiti chun gal mite ahung tai ti thu akijah phat chun nu nao chapang sesen hou-in lam chu adel un, kimkhat chun ama le ama kihuhdoh natei ding gel nan gam lang ajon un, khosung chu uicha ham le thal gin athong jen jenin ahi.
Hinlah aboina tah khat chu phat masa lai jap a chu Chandel DC pa thupeh dung jui a Liscence thal(gun) atamjo Tengnoupal Police Station a kithah gam ahitai. Hinlah vang phat umtah khat chu khosunga mi khat le nin ana pehlou jeh u chun amahoa tailou thal dang aumpon ahi. Hiti chun galmiten jong veng ning langa konin in ahin hal pan un ahi.
Chutia veng lai lung ol-ol a ahin nai phei phat u chun khosunga pasal aum sunsun chun nu nao chapangho leh gam le go venbit tei ding deisah najal in tin le ha thon apang un ahi. Hinlah vangset umtah in melma anga konin sopi mi gup ana mollem in, mikhat ana kitong kha in chuleh In 22 jong ana hal lha man un ahi.
Khosung kibulu isei jing lai un Sita khomi te dia suhmil theilou mi khat kahin tah lang nomin ahi. Ama chu koima dang hilouvin 15 Assam Regiment B- Coy a kon Kuki chapa Pu Kamthang Kipgen ahi.
Pathen thilgon jong hintin hichepet a chu Pu Kamthang Kipgen hi Vathing(Sepai camp le khosung kikah a twi thalna mun) a kisil dia hung ahin. Chutia khosunga thal gojuh banga gin ajah phat chun kisil dia songkhol toka akisut lhahsa chu, kinung ah man louvin toka sungnung bouseh pum chun achunga thunei vaihom ho thupeh leh thupeh lou jong gelkhoh louvin Carbine achoi pum chun khosung ahin del phai in, khosung mite tilkhou nan kholhang ahinsap phei in blank fire ahin bol phei in ahi.
Hiti ho jeh leh khosunga pasal hangsan phabep ho leh Pathen panpi najal in melma ten suhmang dia anagut u Sita khosung chu amollem sopi mi 6 ho leh akitongkha khat tailou adangse vang Pathen jal in dam le bit in aumin ahi. Pu Kamthang Kipgen hi khosung mipi kiu hilouvin Kuki nampi a dia jong suhmil theilou ahi kati nomin ahi. Ajeh chu ama umlou hileh melma anga mi ijat ham khat in thina atobe thei dinmun a um ahi. Ajeh chu hiche pet a chu kiven nading thal atamjo phat masalai a Police Station a kithah doh ahitai.
AMOLLEMHO :
1. (L) Pu NGAMHAO MATE (68 ) :
Pu Otkhosei Lhungdim in pampot a ache a kon galmite ahung lut thu Pu Ngamhao Mate in ajah jah chun, mipi kiginna dingin veng ning a kipat kholai dungah chun kholhang asap in, veng ning langa kholhang agasap na a melma hon ahinkap khah uva konna amun a thipai ahitai. Alongdamsa kijamna kom in chu ahin hal pai phat un in kah chun alongdamsa jong akah tha in alim le amel kihelouvin alongdamsa chu aki phongin ahi.
2.(L)JAMKHOTHONG BOLSOM(37):
Amahi hou-in kai kikhenna kholai a kinkhat a potdoh ahin, chutia thal gin ajah jah in, in mun a adalhah aji achate khohsah najal chun, in lam adel phei in ahileh aji achate ana jamdoh man un hinlah, vangset umtah in melmate toh aleitol ah kitoh un, insunga heicha(Axe) ahinkilah doh a heicha mangcha a galmite chu chomkhatpi akidintepi jouva, a inmun mama chemcha a asat lih paipai u ahi.
3.(L) HEMLUN LUPHO(69) le atupa (L) LUNMINTHANG LUPHO(7) :
Lunminthang Lupho hi chapang kum 7 beh hinalai ahin, tahsa dammo jeh a Sunday ni ahivanga kikhom joulou a apu Hemlun Lupho in aumpi ahin. Chutia galmite ahung tai ti thu ajah jah chun damlou jalkhun chunga ihmu atupa chu ahinpo in, kihinso tei ding deisah najal a gamlang ahindel phei lhon leh vangset umtah in galmite pansah namun toh anakitoh kha in, Pu Hemlun ahin kap khah tah jeh u chun anung langa apoh atupa jong akhapei in amun ah apu cha lhonin athipai pai lhonin ahi.
4.(L)LEOKHOTHANG BOLSOM (70):
Chutia thal ahung gin a, in ahung kihal phat chun aman jong achapa kum 5 beh hinalai Limjalun Bolsom leh achanu kum 13 beh hinalai Hoineineng chu kihinso tei ding deisah najal in in-tam langah ajampi in hinlah vangset umtah in galmite toh ana kitoh kha un, hichun lungsetna bei hel in achateni masang ah anakap lhu jeng un ahi. Achanun aseina ah ” Melma ten kapa akap lih masang chun Sap sap lungset tah in neithat hih un tin avel vel in salam(salute) abol in hinlah akap lih thouthou uve ” atin ahi. Achateni jong chutia apa galmi ten akap lhuh jeng phat chun suhna ding helouvin gammang ah achangseh lhonin akisel lhonin, chomkhat jouvin khosung mi gam a kisel ho toh ahung kimuto un ahi.
5. (L) SHOTHANG HAOKIP (60) :
Amahi galmite anga mollem masapen ahi. Khosunga in kihal le meithal gin ajah phat a kihinso natei ding gelna a intoma achapa Jamkhohao Haokip (35) toh akiselna a vangset umtah a galmiten amudohna a kon amun a akap lih paipai u ahi. Chuleh vangphat umtah in achapa Jamkhohao vang ana kitong kha jong leh Pathenin ana vengin tuchanin adam nalai in ahi. Pu (L) Shothang Haokip mihina lungset leh voujang nat umtah khat chu lei kipehlou chuleh alungdei banga paodoh theilou a thusei a ngongkai mi ahi.
GAL KICHAI :
Khosunga pasal hangsan ho tin le ha tho a pan lah najal leh Pathen umpi najal in melma ten suhmang dinga anagot u chu venbit in ana umin ahi. Hitoh lhonin Sita kho hi Ayapurel area a dinga kholen pen ahitoh lhonin kho chom chom a kon gal le tol jeh a gam le go, in le lou hindalha a hung gal jam sopi ule nao hon ahin bel u toh lhonin grouping in aki um khomin tun vang Pathen lungset in gal le tol jeh a gam le go hindalha a Sita khomun a grouping a ana um Samukom, Simang, Bongli, Molpi chuleh adang jong ahin dalhah sau gam le go anung lo un nomtah in akhosa tauvin ahi.
Sita kho jong Pathen lungset’in in 90+ aki cheng khomin lungmong leh lhamongin thingpoh lou lho akibol in kilung toh tah in akicheng khomin ahi. Pathen jal in khangthah lekha them ahung kisep in munchom gamchoma natohna nei jong ahung tam cheh cheh tan ahi.
Tu le tu hin khosung hi inbul ( family) 152 tobang chenna mun ahin chuleh 2011 census dungjui a Pasal 377 leh numei 378 agoma mihem 755 chenna mun ahi. Hetthei khat chu Sita kho hi 2011 kuma UPSC themvetna a anapachan tutua IFS (Indian Foreign Service) tohmun tong Tahchanu Miss Ann Rammawii Haokip chenna kho ahi.
Sita khosung ana kibulu nikhoa sopi migup in thina anatona chunga amaho geldoh jing nadia jaila kijih… MILNI UMLOU
___________________________________
Kolmong kikeu vin taikho vah in,Bolna vangkho ahin sal emsel;Jougam jule va’n nunnop jaila oijun,Sita vangkhojol mite din vang,Lungjin mitlhi lonni ana soh ta.
Kalemao aw athonge bolna tolsung,Singsungmi kikimma lenkhom lai ;Lungmit lhan langin laidip adap me,Melma anga chulding nahi hitam? Kahin phalpoi kapenna Sita tolpi.
Ningju aisa lonna chunnu gam lei,Melma anga chulding venbit na’n;Ngailai hangsan thahat lai chengin,Thikho hinkho ding gellou vin,Pathen songin dougal anasat ui.Gam le go venbit nan.
Melma khutluma lousa ngailut sopi,Pu Ngamhao, Pu Shothang, Pu Jamkhothong; Pu Leukhothang,Pu Hemlun le ngailut Lunminthang,Adam nalai chengin navang ngaijin;Jana sangpen kahin peuve.
___________________________________
Hiche article jihdoh nadia eihin kithopi adeh a kapu Bisop Paothang Haokip, kanu Chinneichong khongsai, ka u Mangcha Lhungdim le u Nengcha Doungel chungah kakipana sangpen kahin phonge.
Pathenin hiche article sim jouse phatthei boh tahen.

In pic : Tu le tua Sita khosung lim lah leh gal lai a pasal hangsang khat in meipum puma khosung venbit nadia duty apoh pet lim lah.