Kuki Uprising of 1917-1919??
Asun:
N.Lhungdim
Thangting House
Molnom-West
5th September, 2020.
Tamenglong Sub-Division a 1915-1993 laiya ucha 2 ana um lhon in a upa chu Jadonang akitin amani in amani hi akicgeng a nupa hilhon han Houlang toh kimat in Movement khat apandoh lhon in thu kija mi sei dan in Sampi Python khat avah lhon in hiche sampi chu inting a kithol a um ahi akitin Milong ho koma ipi pi ham Sampi katnading in athum lhon in hitia chu kivah lhon dan in akisei in ahi.Hiche phat laichun Meilhei thing at a che mi 4 ham thale mat a um chu Jadonang leh Gaidiliu chu ngoha aumjeh in Govt of Manipur British te pohlai ahin Police asol uvin aga matsah un Jail ah akoi un Jadanang chu akhai lih u ahi, ahinla Gaidiliu chh Shillong jail ah ana koi uvin Jawaharlal Nehru in 1937 in Shilong ache nia nakilhadohnading a kahin kitho pi ding ahi, alungset in nang hi Rani nahibouve tin Rani title ana pen ahi. Amani thusim hi Professor Gangmumei Kabui hon History them ahijeh British te toh kidou Armed Resistance movement dan ahei doh a ajona a Freedom Movement aso doh a Patriot dan a ahung um doh hi semthu ahi bou in ahi.
Hiche tobang thim in 1857 laiya Mughal leng Fam kichai kon a Political movement chu First Indian Freedom movement ahi ti beidoh ho ana um in Historian minthang tah tah ana kiha nel lheh un ahi Ahinla Historian minthang Dr R C Majumder History of Indian Freedom Movement Vol 3 tah jih pa ho chu Political Freedom Movement hina ding in kihoutoh a ima ana um pon ahi atiovin a pom pouvin ahi.Hiche hi Historian Prof.Nilakanta Shastri ho heldan toh kitoh lou a Dr R C Majumdar hon kihoutohna im um anahipoi, aum um naova ana kiphin u ahi bouve atio ahi.
Hiche Jadonang leh Gaidiliu te ni bang a kihoutoh a adeh a Armed Resistance Movement ana hipon amani chang ama ni Houdan khat chu midang jong Housah ding tia agon lhon chu Sampi vah tochun kitoh beh lou jeh a hiche Sam pi chu meilhei thing at ho thisan chu apeh lhon jeh ngoha um lhon a mata umlhon a Jadonang chu Phasi a khailih a ana um leh khonung Prof Gangmumei Kamej hin Haipou kiti title apeh uva Haipou Jadonang hung hidoh ahitan ahi.
Hiche Jadonang leh Gaidiliu Sampi vah chu akap lih lah a M Songgel kho hinsat doh pa Pu Lengkhojam Lhungdim Pu Jamkhongam Lhungdim @ J Lhungdim pu chun kakom a Sampi kap lih chun keijong kaga pang e atin asei in ahi.
Adihtah achu Kuki Uprising of 1917-1919 chu Freedom Movemen t heidoh thei mama ahi, British te toh kim 3 kidinte thei hochu phatah kihoutoh uva Well organised movement ahin Manipur keo hilou a Burma leh Naga Hills ajong ana pang cheh u ahi.Hiche phat laiya Kuki Haosa len chu Churachandpur lang Singpi Haosa Sdmthong Haokip ho bou ahin Henglep pa Loikhai pa ho jong ana pangsoh u ahi, Songpi haosa Semthong chu ahileh Manipur lengpa Churachand Singh to ucha bang a tui leh nga kihoutheibang ana kihoi thei ahi, thulam leng khat in Semthong matah a ana thi chu Manipur Lengpa in a in a Sampi khat a hou in amang a nangailut khat neipehding ahi tia asei jeh a ama lheng tobang ding a ana peh jeh ahi akitin ahi,a sam jang khat athim lah a Sampi katna anei leh thibai ahi kiti jhat ana um in kanu a kon in kanajan ahi.Hitijeh a France gal kon ding mi ana hol a masanga Tuilaphai kom a anacheng Pu Tenthong Lamhao chapa hochu France gal kon a Medal sang loi khothakon a ol ho anahio ahi. Kuki History Professor tampi i um taovin JNU lah a jong hung um ihitaovin Kuki haosa Pu Tintong, Pu Chengjapao ho phabep khag beh hi Research phatah nabol uva Hero worship theiding mi isemdih ding un aphai, Freedom Movement ipi kiseina ham jong helou meipum khatcha umlou ho jong Armed Resistance Political Movement hisah ho sanga baijo ding ahi
Loikhai Haosa Pu Semchung chu Kohima Jail thimasa pen ahin ama chu Political Martyred masa ahi ama Memorual Museum joh hi bol masah ding phante, hiche hi Anglo Kuki War Memorial Committee ho ahilou leh KIM hon Project khat agot uvin phante, lasting Monument ding hi bolding in aphai, hiche hi Imphal a KUKI IN akhun kikoi leh ,ilom inte.
Tuthah in Manipur Govt N Biren Singh lamkai na in Tribal Martyr ho Memorial Khat bolding ti agong uve tithu akijan , hiche hi Tribal NGO ho toh kihoukhom a seikhomjong hilou a Govt in amaho bolnom khat abolnom jeh uva kigong ahi ding ginchat lal ahipon ahi. Athu ala um lou kitoh lou a Senapati , Makhel kitilah a tohdohding kigong keo hilou a a Museum minjong Gaidiliu hisahding kiti ho hi Memorable hilou Martyred hilouhel leh Patriot hilou hel mikhat min chenading a Politics tailou imadang jeh hiponte.
Hiche tobang Project ho a hi KUKI CIVIL KILOIKHOMNA KOIHIJONG LEH DISASSOCIATE abol gangchel uvin a phan ahi.
Manipur Tribal ho Kuki ho tilou khatcha Patriot jong aumpon ,Martyred jong a um pon ahi.Semthu bol thu ngen ahibouve.
Thusimbu Machal jing thei na ding a pan lanom ho kipah tah in lem ahijing in ahi anoiya button “Click Here” khu meh utin details anasim ute.