By- Lelen Kipgen
KWC Writers’
(Part-I)
Chapang cha hijong leng thilse thilpha detkhen thei kahitai. Chuh-go juh lai ahin, jankhat hi go ahajuh lheh jenge. Hiche nijan chun mei ajingin, go ajuh toh kholailenna thei ahilou jeh chun keiho jong matah in ka-ihmu tauvin ahi. Kei hi insunga chapa chang khat kahijeh chun nu le pa homtho kachangin, golhang deh deh kahitah vang chun kanu le kapa koma kaihmu ji nalaiyin ahi.
Jansot lang ahitan kot ahung kikiuvin ahile kahung kinkhangin, kakichat jeh chun thepchet in kaum e. Kapa jong mi hung ahi ahetjeh chun akithouvin, kot hong din kot lang ajon e. Ken jong dipchah pum pumin kapa chu kamit-sih in kaven, ipi hung tiding ham tin tija pum pumin kave e. Kapan jong kot ahongin ahile meithal toh a-op ahung kisuto in, keijong katijat val jeh chun “Hema, hema” tia kapen leh kanu jong ahung khangin, chu in mikhat ahung lhaijel in keini nucha chu kapen lhon louna din eigeh lhonin, meithal khat in eidoi lhonin ahi.
Kanun ti-kithing pumin eikoiyin, kapen louna din ka-kam eisep peh in, hiti chun keini nucha chu pao ngam louvin kaum lhontan ahi. Keijong kakichat lheh vang chun, kapa kibolna chu guhthim in phatah in kave e. Chu in kapa chu amai akanpeh un, akhut akan un, apuidoh tauvin ahi. Apuidoh kon uchun, kanu jah a “naosen hin gentheisah hih beh in” tin aseiyin, thu dang seiman lou laiyin ada acham louvin akai tauvin ahi.
Apuidoh phat un keini nucha jong kathou lhonin, kotphunga pat in alhummang geiyu kave lhon e. Kanu kavet leh amit a kon amitlhi apul lah lah jengin, aka ngamlou jeh chun akam asip in, akinuh dot dot jenge. Alhummang phat un kanucha lhonin ka kakitet tho lhontan ahi. Kachuti ka lhon phat chun khosungmi kakagin lhon japha chanin eihin dellut lhonin, amahon jong kapa kipuimang ahet phat un khosung chu lungjin lungdon nan adimtan ahi. Khosungmi hon eilhamon lhonin, taona eimanpeh un, ahinlah keini nucha din vang lungmonna ding aum tapon ahi.
Kachen nauhi Tangkhul ho chenna gam toh kinaicha ahin, Naga thingnoi hon jong khosung ahung lut jing uvin, numei chapang eisulung linglao jing uvin ahi. Chuleh kapa hi khosung houbung sunga manthei tah ahin, lhang sunga jong doh le tun a anei jiu ahi. Hitia lhangsunga apoimo lai jousea akimanchah jing chu ibeteuvin jong anahet lhih keiyu ahin, sot a pat a anatup u ahitai. Kapa hi athau leh keiho lhang ichan hamkhat a alhahsam ding chu ahet jeh uva kapa hi tha teiding atup u anahiye.
Hiti chun keini nucha an nelou twi don louvin kaum lhontan, kanu umchan kaven, keijong kamoh ka jitan ahi. Sun lang hin loukon hon kakho gal lang uva jinlam a kapa long ahinmu uvin, kapa athi thu khosung ahung lhun phat in khosung chu kana leh maona, lungjin lungdon nan adimtan ahi. Chapangcha hijong leng thil umdan ho chu kavelhi jingin, kalungin kamelchih jingin ahi. Hiti chun kapa chu galmite khut a ahinkho anachan tan, keini nucha meithai chaga eiso tauvin ahi. Keijong chapangcha hijong leng kapa kibolna chu kapona lheh in kathang atom lheh jenge. Janthip noiya kapa akhot akan uva amai akan hou leh abolnau chu kalungmit in alang jingin, kahung golhan teng kapa phu kalah tei ding ahi, tin kanasei jin ahi.
Kachen nauhi thinglhang ahijeh chun loulho thingpoh in kakivah un, ahou avai akibang chet in anopna khat aume. Chuleh kachenna lhon chu kapute kho ahi. Kanu le kapan kapute anabel lhonin, kapa athi nunga jong keini nucha kapute khoa chu cheng den kahi lhontai. Leiset khantou dungjuiya themjil lou thei akihi lou jeh chun keijong khosunga Primary school a chun lekhasim kahung kipantan ahi.
Pasal hijong leng penpi numei kaneilou jeh chun jingkal nilhah in bu hon twikhai pontho tah in kabol jingin ahi. Kapute chanu “Hoinu” kiti khat aumin, ama chun velkhat khat leh an hon twi khaiyin eihung kithopi jin, ama jal chun themkhat katha a-ol chom jie. Kanun thinglhang lei abolin, chuleh Joulei, anme lei jong abolin, hiti chun gentheitah in kahung khosa lhonin ahi.
Jan teng leh maicham kasem ji lhonin, kanun thil phalouva kona kakikangsena ding leh thildang sanga Pathen bou kakhohsah din eitilkhou jingin, mipilhing khat kahung hia, inchen louchen semthei kahung hina din maicham eisempeh jingin ahi. Kapan eidalhah jou lhon a kipat in kanu jingkal seh leh khovah chep chep in akithou jin, Houin a taona mangin ache jingin, nikhat cha jong kipel louvin hiti chun abol jingin ahi. Kanu hichangeiya Pathen a akibulphu jeh chun keijong thilphalou, kanu lunghanna din kaum nom pon, kanu thusei ngai khen chan hinkho kahin mang toupeh in ahi.
Christmass kon leh Bazar kaiyin kahung ji lhonin, phalbi douna ding von-lum kahung kichoh ji lhone. Kum khat sunga Bazar velkhat bou che ji kahijeh chun Bazar velkhat akihung leh Delhi che kabang jie. Kanun kichepna pistol eichohpeh jin kakipa ji dan dan chu khodung khovaiya kalhaipi le le liu jie. Neolai khankho ho chu koukit thei hile kanom lheh jenge.
Keijong chapang kihi jong leh mi mitvet din golhang chu kahitai. Khosunga school a chu class 6 chan bou um ahin, aban isimjom ding leh Phai ham, Lamka hamkhat a sim ngai ji ahitan ahi. Kanun kathemjil ding akhohsah jeh chun Lamka a school kai din eigong tan, kaneova kipat a kanu thu nil khalou kahijeh chun kanop kada thu umlouvin lekhasim banjop din kaum tan ahi.
Kaumna ding ima ho asuhtup jouvin, ka school kaiphat jong lhing ding ahitan, keijong Lamka jon din kakigong tan ahi. Jingkal in kanun “Boi, Boilen thou tan, nache phat lhing ding ahitai” tin eihin thou khangin, nisa sangtah anapha tai. Keijong kakisuthengin, an kanen, kaneh chaiyin kanun maicham eisempeh in, thil phalou loi phalouva kona kakikangse a, kathemjilna kakhohsahna din eitilkhouvin, taona aman chai chaiyin keijong kapenna thinglhang gamnom dalhan, kathemjilna ding mun Lamka tolpi kahin jontan ahi.
Kaumna ding mun kalhung tan, ka room kavet leh neocha ahin, lupna toh an honna thakhat in aumin, hicheva hi iti kium ding ham tin kikhoto nan kadim e. Ka room ho kasuthengin, kasuhtheng chaiyin chomkhat kakichol in ahile nilhah lang anhon phat ahi peitan, an kakihon in, hiti chun changkhatpu bangin hinkho kahin mang pantan ahi. Kaumna in hi rent a um kahin, in hi ajon saothim a kisa ahin, aka aka a mi tampi kium ahi.
Ajingin school a suhtoh thei thei kagakisuhtoh in, Bazar a kapoimo ding thil halthem ho kakichoh in nilham lam ahiphat in kaumna kahinjon kittan ahi. In kahung lhun leh kei room kom chet a room khat a chun mi anaum in, koi ahidem tia kathim vetlhih keileh nungah khat ahin, ama jong achangin aumin ahi. Amel chu ahoisel in guhthim in kahin velhi jing tan ahi.
Ajingin school kaipan ding ahitan, keijong an kaneh jouvin kahung kigong doh in kahung pot in ahile ka room koma um nungahnu jong chu keiho school uniform in ahung kivonin, ka school kaina lhon thakhat ahiding chu kahe peitai. Kihou louvin kijachat thimtah in school kajon lhontan, kalhun lhonin class room kajonin ahile chomkhat jouvin ama jong keiho class room a chun ahung lut in, class khat kahi lhon phat chun aguh in kipanan kadimtan ahi.
Pung(bell) aging tan Madam nun min kouna (roll call) ahin bolin, ama ahinphah phat in “Lhingneo” tin ahin kouvin ahile amin chu kana kimelchih kittan ahi. School kikhan in inlam kahin jon kit lhontan, ama kanung langa achangin ahungin, kahoupi nom jeh chun dukan kom, munkhat a kangah tan ahi. Kakom ahung lhun in “Lhingneo, hungo nehthei ne hitin kilhon hite” kati le ama jong jahcha thim tahin ahungin, hiti chun nehthei kakichoh lhonin kihoulim toh thon inlam kahinjon lhontan ahi.
To be continue…
©️2020, Lelen Kipgen All Rights Reserved
Thusimbu Machal jing thei na ding a pan lanom ho kipah tah in lem ahijing in ahi anoiya button “Click Here” khu meh utin details anasim ute.