Hinkho a adei leh angai to kicheng ahilou leh ahinom pen hi atampon ahi.
Reflections on the mysteries of life.
Asun:
N.Lhungdim
Thangting House
Molnom- West

Date- 24/07/2020
English pao a
“LIFE IS A MYSTERY”
atiu hinkho hi het theilou thil kidang khat ahin ahi. Leiset chunga scientist tamtah aum vangin hinkho umdan phatah a he leh hechen thei aumpon ahi. Hijeh a chu mihem hinkho ihung pen uva kipat a ithi tokah uva hi atamjo a ito lou ding leh ito nomlou kitoh a kihing ahibou in ahi. Achung a thupi in asei bangin mihem ahung pen nungah gollhang kum 17 a kipat numei ahileh pasal, pasal ahileh kihib tona [sex attraction] akinei cheh in kahet leh kamu dan in adel leh angai to kicheng hi atampon ahi. Atamjo hi adei leh angai hilou beh kah lah lah leh akihet khah piu leh akihet khah pilou beh toh kicheng hi atamjon ahi. Khokhat leh khokhat to kicheng hi atampon ahi. Khokhat le khokhat kicheng sangin kho chom leh kho chom kicheng akitam jon ahi.
Het khahlou beh gam khatleh district ahilou leh state chom beh beh a kicheng hi ana um jing in ahi. Hiche jong hi thil kidang khat ahi.
Ahinla hiche kahlah ahin mi vangpha itidiu ham anungah agollhan lai a akideipi akingaipi toh kicheng jong aum da pon ahi.Ahinla a percentage alhom in ahi. Jinei na lang a hetgil expert hon asei dungjui uvin Numei hin ama dei toh akichen sang in ama hin deipa to akichen leh ahinkho nom asa jon ahi atiuvin ahi. Kagel dan in ajehchu numei chu ajipa in angailut a akhohsah laise a chu inchen louchen abol a lungmong tah a cheng ahi.
Gollui hon Numei le Balke atiu akitu tu na dungjui a kehthei hingthei ahi tina hinte. Kum ija ham masang chun Khoirentak Kom khopi Moirang sahlang a um a khun Khongsai ho lah a Lenthang te Bulpi pa Kamkhohao acheng in Khoirentak jong chu Moirang Khamba Thoibi thusim a minthang ahijeh in kamu nom in kaloinu toh kaga che kha in ahi.
Pa Kamkhohao chun chapa khat anei in Theology graduate ahi. Kom ho houbung ah na atong in Lenthang ho hi Kom lah ah Lenthang akitipouvin Telen akitiuvin ahi. Chukit leh Khongsai lah a Lhangum te khu Serto akitiuvin ahi. A haosa pa chu Serto ho ahijeh ]in Haosat in a ka che uleh aji nu chu Newcachar Road lang Kipgen chanu khat ahin Kipgen cha nu Kom khat toh akichen chu kahoupi in hoiya nakimu lhon ham na mon hinam kati leh aman Old Lambulane a lekhasim a kaum laiya kaki muto lhon ahin ka mong thet e atin ahi. Hiche chu kidang tah achung gollui hon Numei leh Balke atio chu dih chet ahi. Newcachar Road lang Kipgen numei khat Khoirentak a Kom kho a akitu leh hing nom leh det sel ahi. Numei ho hi hinkho a ADJUSTMENT them pen ahiovin ahi. Churachandpur a Hmar numei France,Austria a kitu Dr Laldena leh Daineikung Pudaite hochanu ho khu adet thei lheh un ahi.
Tulai a Khongsai ho leh Kom hohi kitimatna thuh tah anei uhile a kilom in ahi. Khongsai ho hi Kom joh hiu ham ahilouleh Kom ho joh hi Khongsai hiu ham?
Eihon Kom itiu ho jong hi milui tah ahiuvin masang a Henglep lang tua Chothe Munpi kiti lah a jong khu sotlai peh a eiho chen masang a Kom ho ana cheng hi uleh akilom in ahi. Aum dan hi tulai a Kuki pao tho ho sanga hi Manipur a hi ana lhung masa hi maithei ahi. Leiset hi phat che dungjui in akikhel in tulai a lhangsang Koubru lhang iti hou jong hi kum sang ija ham masang a chu tui noi a ana um ahin ahi. Thu kholgil hon asei uleh tulai a Himalaya leiset chunga lhang sangpen jong khu phat khat lai a tui khanglen noi a um ahi atiuvin ahi. Hiche tobang thim chun Adam leh Eve ana umna Edenhon jong chu tun tuikhang len noi ah aum tai tin jong asei uvin ahi. Hiche tobang thim a chu leiset mihem khantouna Human Civilization kiti jong hi kikhel kikhel ahi. Bible a imu dungjui uvin Egypt te khantouna Egyptian Civilization kiti alengpao Pharoah ana tiu leh chuche masang ch B.C 2700 malam peh ana hin ahi.Hito bang chu Hanging Garden Nebuchadnezzar ii, lengpa in 605-562 B C Median jinu Amytis kipanading leh lungmon nading a ana bolchu chu Seven Wonders of the World hung hi pha ahi.
Babylon a lengten Hanging Garden ana bol ho chu igel leh kidang mong mong ahi.
Ahinlachulai a ana sah uh tua Egypt gam a um Pyramid kiti 2700 B C laiya kisa ho khu tulai a sahdoh ding dan igel leh thil hitheilou khat ahibou in ahi. Tulai a chihna thepna science leh technology dungjui a kiboldoh leh kisa doh ho China te in gam 3 gop khom na ding tui khanglen chunga km 45 a sao lei ado doh houhi akidang loi ahi.
India a kum 1632-1653 lai a Mughal leng Shahjahan in ajinu Mumtaz hetjing na dinga Taj Mahal ana sah chu April 1992 kumchun kagave in akidang mong mong in ahi. Marble ngensen a hiche tobang in kisadoh khu tulai a mistry them hon jong asahdoh ding u hinam tahsan aum pon ahi.
Achunga isei uh mihem hi ineo a kipat a khangthah lai teen age [13 -19] ihin phah a aban a milhing ihung hi a ji le cha ahung kinei a hiti ho jouse hinkho hi ihinto a ihung hin leh ginchat loulou phahna lou lou ding jong akipha in ineo lai a imang a jong imat louho jong akimu in hiche hohi ana kigel a ana kigong toh jong ahipon ahi. Ahinla khat le ni hi ana toh a ana a gel leh atup lhung jong um nante atamjo hi ilhun na ding sanga sangjo leh phajo lhung atam in ahi. Vetsahna dingin 2017 a Manipur Assembly election a Henglep Constituency a ana dingdoh Pu Thangzalam Haokip @ T.T Haokip kitipa khu Thanlon Sub-Division Kailam Range alhum langa Aina kiti kho khat a ana peng akho uhi 1954 kum chun Christmas sel [mithun] cho dingin kache uvin asiel u khat kaga cho un ahi. Kho len behseh lou thinglhang kho hiche a kon a hungpeng khat MLA ahung hi ding chu aman jong ana gel ding katahsan pon ahi. Hitobang thim ngen chu ahi. Pu T N Haokip MLA pa jong khu MLA ,Minister, Assembly Speaker ho hung hi ding in amajong kiging cha pon tin midang koiman jong gingch ponte.Apa leh au te ho toh Tolphei a kanachen khom khah u ahi.Tulai a milah a kilangdoh politics hihen social lam hijong leh ilamkai houhi lasa
them Hoineilam in
MU
LOU LAMSAO HOI A CHEDING NAHIM
tila asah banga akimulou akihelou lampi kijot a ilhun na ding sanga sangjo leh phajo lhung hi akitam in ahi. Keima hinkho a jong kisei leh thinglhang chong 2018 a gari lheilut bep Loikhai kho ah kana peng in lekha kahin sim sim leh M.A, B.T chuleh IAS etc. exam jong kahung pass in India sunga Central service group A lah a miho kichu pen Indian Revenue Service kahin mu hi na katohsung in India khopi South India a Mysore, Bangalore, Chennai, Hyderabad,Vellor, Central India a Nagpur, North India a Shimla, Chandigarh, Delhi, Jaipur, Agra, East India a Ranchi, Calcutta, North East a Guwahati, Shillong, Tura, William Nagar, Tezpur, Arunachal Pradesh a Bomdila, Tawang, Dibang Valley, Tezu, Pasighat, Itanagar, Changlang, Digboi, Tinsukia, Dibrugarh,Jorhat,
Titabar, Golaghat, Nowgong, North Lakhimpur, Nalbari leh Nagaland a Mokokchung, Dimapur ,Kohima, Tuensang, Ahthibung leh adang dang tamtah kahin mu hohi kanung vetleh Loikhai kho a peng khat in amu ding in koiman tahsan ponte. Shillong a ka umlai in KSO Shillong ho kom a kasei khat chu Loikhai kho a peng khat in India sunga khopi lenpen Calcutta khopi a ka Car kaheh a ka veilang a kajinu atou a Park Street lah a kache lhon chu loupi leh kidang tah ahi kana tin ahi. Keima hinkho a kanung vet leh kalhunna dinga sangjo kalhung in ahi. Ahinla& kahinkho a kato dinga kana ginchat loubeh 2 vei tah katahsa thi theina midang a kon in kana toh in ka insunga jong kato dinga ka ginchat lou lunggim, lungdonna seitheilou leh sei joulou kana toh kit in ahi. Hiti hohi ahi hinkho hi kidang ahi kiti hu Facebook a mi phabep khat in *HIL HOI LEH
THIL KIDANG kiti group khat asem uvin kavetjui leh leiset chunga umdinga kilom lou thil hoi leh thil kidang dang tamtah kamudoh in ahi. Hiche tobang thim chu ahi ito ding sanga hoijo phajo jong kitoh ito dinga ideilou leh ahoilou jong itoh kit ahi. Mihem hinkho hi akidang mong mong e. Migilou, miphalou thet um tah tah ho jong kithi doh loi leh itiu ho jong thi kitlou mipha tah tah mi mantam tah tah a insung ding kho le veng jat le nam a dinga miphatah ding jong hetmanlou a thidoh kit ji ahi. Het hah mong mong mihem hinkho ahi. Numei hoi tah tah ji anei leh acha nei na a ahinkho bei, chapa changkhat keo keo nei atamjo jong anu apa deibanga umkit lou athiphat loubeh a thiloi ahilouleh ama le ama kikhailih loi umda kitlou ahi. Chapa gilou tah jong athi theilou banga hing kit ahi. Masang lai chun Churachandpur ah Honorary Captain Thangthuama kiti khat aum in chapa khat anei aphat mo dan chu seijou lou ahi in achapa chu ipi achoh peh vanga aphatna mong mong umlou ajo jo na in Bong gari khat achohpeh e akitin ahi. Chapa khat keo keo nei nu le pa hohi avangse a percentage sanglheh inte. Chapa changkhat keo keo nei apa dinmun hinkhel ji anu leh apa deitoh kichen nom kiti hi umjong um nantin um jongleh alhom lheh in ahi.
Migilou ho cha phatah tah um kit miphatah ho cha Judon leh loune leh kham um kit a pa Pastor ahi leh ama asun ajan a ju nam jing ikho u iveng uvah imucheh un ahi. Apa mipha ahi vang a chapa phading ahi tina um lou apa miphaloutah ahivang a chapa phamo inte tina um kit lou. Shillong a ka posting lai 1988-1992 in Kangpokpi a chapang phatah Thangboi Hangsing kiti khat aum in ama chu College lekha athem thei tia kiseilou ahivang a service ahol leh amasa a Custom Inspector amu a chom khat atoh jou guhthim a Incometax Inspector abol leh mukit a bana Civil Service abol leh
I A & A S mu a tua Senior tah hita. Amachu Ju nadon khah em tia kadoh leh kapa ju akham jing jeh in Ju mong mong chu donlou beh a kachim ahi atin ahi.Apa juoham jing jong achapa ju don kit lou hel.
Hitiho jouse hi ivetleh ithupi uvin kideipi kingaipi to kichenglou a achombeh beh to kicheng ti umlou a hinkho a hi mi atamjo hi ihi nom nom lou lou leh idei lou lou ho kihi hi atam lheh in ahi. Natna khohtah nei dinga kilomlou hon jong doctor lou them ija kidong hen hospital phatah Delhi a AIIMS ham ahilou leh Vellore a Christian Medical College, Apollo Hospital kiti ho a investigation bolthei jouse akibol jongleh anatna aumpoi kiti umda kitlou ahi. Hiche jeha chu kasei ahi hinkho hi kidang chombeh hetthei hilou mihem hinkho ahi. Hetthem theina ding leh thoh hat dinga hi ihinkho ahin sempa chunga Pathen toh tahsa, lhagao leh lungthim to kitimatna neilou a hinkho a hinding hi hahsa tah ahi.
Labu in ‘ Nalungdon lungkham na jouse sep lhan aman na khankho ding agel nai,’ tia kingap ahilou leh mihem hettheilou leh thoh jou leh thoh ngap lou hinkho a lhung hohi thoh them leh thohjou na dinga Pathen to kinai Pathenm RECIPE a damdoi hipen inte.
Englishpao a LIFE IS NOT A BED OF ROSES, kitikhu Mihem Hinkho hi nopsahna ngen ahipoi kiti khu 99% jong dih ponte katin ahi. Mi 100 lah a mi 1 jong hiponte.Atamtah leh 10,000 ah khat ahidem ? Hiche jong chu kahatahsan poi.
English thugol khat man , HAPPINESS AND MISERY COMES BY TURN atijoh khu adih jonte, kipana khat imu a inei leh chomkhat jouleh danakhat umkit. Tunia ikipa leh jing leh dana hung um tobang ahin ahi.Koiham ahinkho a kipah jing kei ah ? Ahinkho a dajing kei joh atam inte.KipgenVeng kiti Churachandput Town kom a Nupa khat aum in amani chu akichen jou lhon in ajipa Bus Accident atoh in akong noilangse paralyse ahin chajong neilan lhon lou in ajinu chan akichenni lhon a akitepna lhon MITCHO HENLANG ELBAI JONG LEH haohenlang vaicha jong leh ti chu apetchah kheh in tuni chan in ajipa chat thei lou ajen in jing an jan an ahol in ahing lhon in ahi.Amani hin hoilang lungnopna kipana aneilhonding tahsan aum pon ahi.
Ahinlho a kipah jing kei kavenguva jong aumpon ,kakho uva jong aum pon Molnom Area jong um ponte , Saikot Assembly Constituency a jong um ponte, Churachandpur District a jong umding a naginchat uvem ? Katahsan nai hih e. Manipur pumpi mihem lakh 30 lhingdeh umna ahin ija mong aum tadem ?
Keima hinkho ajong kakipa ni ding a kagel ho chu Matric ka pass ni I A ka pass ni B A ka pa pass ni kajineini ,
I A S ect ka pass ni IRS kamu ni ho hi sim thei ahin adang nikho ho hi HINKHO GALSAT nikho ngen ahi bouve, Gal sat nikhoa chu koi ham akipahding ? Tension a ki um a tahsa thachol ni lung thim a mihet hileh mi hetlou a lung hesoh na phat leh nikho ahin ahi. Chate tute chung a lunggim atam in thi tokah a kipani sang a atah sa natna nei ho keo hilou a a lungthim a lunggim hesoh thoh na tam joh na leiset ahibouve.
Tahsa in Leiset adalhah phat le bou TAHSA NATNA leh LUNGGIM LUNGDON HESOH GENTHEI na jouse bei bep ding ahi tia La pho them tamtah in VAN ngaina la tamtah asem u ahi,
LEISET DA LHAO HITIN ,
NUNGLAM NGAI TALOU IN,
tileh
VAN GAM I LHUN TENG U LEH ,
ITI KIPA THANOP A UM TADEM,
ti la ho isah phat uleh Tahsa leh Lunghesoh genthei hon adam thei leh lunggen theina tamnei lou ho sang a NOMSAHNA LEH KIPANA inei joh jui u ahi.