(Zoluti)
Written by- Lelen Kipgen
KWC Writer
1870-1871 sunghi Lushai leh British te ana kihadou laitah u ahi. Mary Winchester (Zoluti) hi Dr. Winchester Alexanderpore chanu ahin, Assam ah 1865 kumin anapenge. Apa Dr. Winchester Alexanderpore hi Cachar Assam Chalel a manager ahin, kum 12 lam hilai mun a pansa anahitan ahi. Mary Winchester jong 1871 kumin kum gup (6) alhingtan, apan 23 January leh Britian a lekhasim a soldoh din agong tan ahi. Nikhat Chalel a na atoh laitah un natonga agoi Mizo ho chun lungthim phalou ahin gong tauvin, Dr. Winchester leh Britian mi aumpi hochu tha ding ahin gong tauvin ahi. Chuphat in Mary chu apan ajampi tan, hitia ajam lai lhon chun Mizo ho chun anung langa konin meithal in akap un ahile amun a chun alhun athi tan ahi. Chu in ahin dellut un Dr. Winchester chu alol atan un, Britian mi aumpi ho jong chu athat un Mary leh mi ijat hamkhat galhing in ahin kai tauvin ahi. Hicheva Mizo gal lamkaiya pang chu Pu Bengkhuaia, Sailam Haosapu ahi. Galhinga ahinkai hou chu lamkah ah khat khat in ahin that un Mary vang chu phatechan khosunga apuilut un ahi.
Sailim khosunga Mary ahin puilut uchun Haosapi lamkainan Ju le Sa thon, phatah in analamto uvin ahi. Khosungmi hochun Mary chu amin adoh uleh pao akihet tolou jeh uchun akihou thei pouvin, chuphat in Mary chu “Zoluti” tin aminsah tauvin ahi. Chu in Sailim Haosapu Bengkhuaia chun Mary(Zoluti) chu khosunga atahsan tah Vansuakthanga jinu pi Tluangi (grandparents of Vangchunga, one of the first three Mizo pastors) vetsui din apedoh tan ahi. Pi Tluangi in jong Mary chu asung peng acha bang bangin alungset in, jan teng jong leh akoma alupsah jin phatah in ahin sin e. Mary chapangcha ahijeh leh thinglhangmi ho lah a kum khat lam ahung khosah phat chun British mi ahilam jong akihet tapon, thinglhangmi ho bang bangin akigeltan ahi.
British Sepoi ho leh India Sepoi ho chu Mary(Zoluti) holin thingnoi gamnoi lah ah avahle jing tauvin, Mizo kho ho chu banneichan ahin hal tauvin ahi. 21 January 1872 kumin Mary(Zoluti) umna Sailam kho chu ahin pha tauve. Chomkhat akikapto jou un Mizo ho chun alel tauvin British te chun Sailam kho chu ala tauvin ahi. Sailam kho a Mary amu phat un agam lam uva nungpui ding agot uleh Mary chu anom tapon, athatjo tapouve. Thinglhangmi ho lah a chomkhat aum jeh a chu thinglhangmi mong monga kigel ahitai. Asinnu pi Tluangi in jong agam lam uva kinungle din asolin, ahin Mary anom tapon ahi. Chuphat in nikhat hi British Sepoi ho toh kihoutoh in pi Tluangi chun Mary chu thingpon gamlah ah apuiyin, munkhat a hin adalhan adalhah kah chun British Sepoi hon aman un Calcutta lama apui tauvin ahi. Hiva kon chun Scotland a apuiyun Elgin Moray ah api le apu toh acheng tauvin ahi. Mary(Zoluti) Winchester chun Royal Moray College ah graduated achaiyin, hiche a kon chun Harry Innes Howie toh akicheng lhonin, 1955 kumin London khopi ah ahinkho abeitan ahi.
Kum somni jou 1891 kum chun British ten Lushai Hills chu ana lokhum tauvin, dan le thupeh ho ah Lushai Hills chu a-opkhum tauvin ahi.
Thusimbu Machal jing thei na ding a pan lanom ho kipah tah in lem ahijing in ahi anoiya button “Click Here” khu meh utin details anasim ute.