Home Crosby Haokip LUNGSETNA ANAUM LOU HILE

LUNGSETNA ANAUM LOU HILE

1011
3

-Crosby Haokip


True life story of Kelvyn Minlal Haokip, composer of the song β€œLungsetna anaum lou hile”

Kadongmanun eikhen jeh-in kalung anaval tan ahi. Ken ama hibanga kilungset a aman hitia eimoh dalhah jenga Bank Clerk khattoh akingai jeng chu kathang atom tan tan jengin ahi. Chuphat’in lupna lumin Manggu Haokip in asah, β€œLungsetna anaum lou hile, nang kangaina jong umlou ding; lungset hi umlou hile setleiya napul kadou jong hi umpon te….” la kangai laitahin kaloipa Kelvyn Minlal ahungin ahi. Chuin aman kajah a, β€œLalboi, ipiti nahiya hiche la chu nangaiya lum lum nahim?” eitin kenjong ajah a, β€œMinlal, hiche la hi koisem mong mong ham, kahinkho toh akitoh vale,” katileh aman kajah a, β€œKeisem ahiye, Manggu Haokip kasah sah ahiye,” ati chun kakindot in ajah a, β€œIti hiya hibang lagil hi nasemdoh thei ham? Nahin sep lona thusim neiseipeh o lungset tahin,” katin kajol in ahileh lungthim natahin ahinkho thusim ahinsei tan ahi (anoiya chun anasim pan taute).


2007 kum chu ahitai; hichelai chun kakhouva Assam rifle ho school a kanakaiyin Class IX kanasim in ahi. Loi le pai chengtoh nomtah a jalen hinkho kanaman laitah ahin lungset hinkho lama hung mithah pan til kanahin imu mu hoi akisah lai phat ahi. Eima achingpen a ikigel laitah, inu ipa sanga chingjo le lekhathem jo a kanakigel laitah phat chu anahi. Hitichun hinkho nom tahin kanamange.


Nikhat insunga vacha kapna ding gophel kakisem pet’in kapin heicha le kong akipohin kajah a, β€œMinlal, ina anaum inlang anapot hih o. Kei na-admission fee ding sum hol’a cheding kahi,” atin apot tan ahi. Kapi pot nungin kain uvah kaloi phabep ahung vah lut-un ahidan danin cha kakiom un nungah thu kasei tauve. Chuin kaloipan kajah a, β€œAhihih e, tujingkah chun Nepali numei khat kamun ahoidan chu. Khatbeh in jol ute,” ahintin; chuin khatpan aletot-in, β€œNepali nupi khattou nahinmu hinah ta, tuchanin Nepali nungah ahoi umkha louva,” atin ahile adonbutin, β€œAhung lhung thah ahiye, mudoh lechun nangolpi ding ahi,” atiuvin anuiyun keivang chu ima seilouvin amaho kihou bou kangaiyin ahi.
Kapi ahung lhunin sum alodoh kham kham chun admission eibolpeh-in school eihinkai sah tan ahi.


SCHOOL KAI MASAH NI LEH JYOTI TOH KAKIMUTO


Kapin jingkah matahin eihin thouvin kajah a, β€œBoi, thouvin, tunile School kaipan tading’uva; na-uniform le na-lekhabu ho kisuhtoh inlang hitang,” atin chuin kakithouvin kakisuthengin ahi. Kenjong kalekhabu ho kakisuhtoh in nikho masani ahijeh chun matahin kakigong tan ahi.


School kalhung tauvin assembly kahinbol tauve. Chutah chun kakoma ding nungah ho mel vetnan kho kahe tapoi. Chutah chun numei phabep line in ahungun ahileh alah uva nungah khat chu kavetnom val tan ahi. Eiho jatmi mel vang apu poi. Nepali numei ahichu kahe paitan; kaloihon asei seinu chu ahiding kagingmo tan ahi. Alamjot dan, akihei dan, akivon dan chu kave ve jeng tan ahi. Amavang chu keiho sanga junior ahin Class 8 asim e. Chuphat’in amin hetnom na kanei kittan ahi.


Classroom kalhunin kaloiteni koma, β€œAssembly pet’a Nepali numei chu namu em? Ahoidan chu; eimi numei hotoh tethei ahipoi,” katin ahile amanin jong kajah a, β€œAkisei sei nu chu hichula,” atilhonin kenjong khongai sot louvin ajah lhona, β€œKeiya dinga ijol diu ahiye. Nahinjol doh lhonleh nadei dei nachoh peh lhon nange,” katin kathulhah tan ahi.


Chuin break pet’in kaloipa jong numeinu classroom a agalut jengin akoma amin agadong tan ahi. Chuin kaloipan ajah a (Translated), β€œSister, namin kahetthei ding ham?” atijeng leh numeinu jong mipha ahijeh chun aselam a gellouvin lungtheng selin ale donbut in ajah lhona, β€œKamin Jyoti ahiye,” atin kipah tahin kaloiteni jong kakoma ahung lhonin, β€œAmin Jyoti ahiye!” ahungti lhonin ahi.


JYOTI KOMA LUNGSETNA THU KASEIPAN


Kalekhasim sangin Jyoti kalungsetna ahung thuhjo tan, chomlouvin lungsetna kulsunga kahung vahlut khatan ahi. Nitinin kalungsetna akibe tan ahileh ihmumo toumon kahung umtan kati chunga gul-hit umbangin kaning akitelin kakikhot khot tan ahi. Chuphat’in Jyoti koma lhung dingin letter khat kajih in ajah a, β€œJyoti, naginchat phah louleh nakigelna toh bang louva tunia nakoma lungsetna thu kahinsei hi neihetthem masah din kahung taove. Jyoti, nikho masa nia namel kahinmu a pat’in selungguh a imjou hoi hilou nang lungsetna kahinnei dohin tunin nakoma lungsetna thu kahinsei jenge. Lungset in chi le nam’in khen louvin kalungsetna hi neisanpeh dingin kahung taove. Kakitah vetsahna hiche lekha mai maiyin ima kaseinom pon; toumuna ikihoulim ding nadet theileh kimuto hite ong?” tin kajih-in kaloipa kapeh sah tan ahi.


Jyoti hindan le achondan guhthimin kave jingin ahileh kamudoh chu; amachu mipha le mi kitup ahiding katahsan e. Lekha jong athemin a-class uvah topper ahijing tan ahi. Koima dangtoh akivop pon aloi mini to bou akivop jingin ahi. Ama vang mipha, mikhalah lou ahi. Aloite ni vang akhalah in ajole Jyoti hinkho kisan ahin puiset khah lhon ding ham, tin aguhin kanalungkham peh jingin ahi.


Jatdang mi ahijeh chun phatah a kakingaito jileh lungset kachan khah chu kaki oimo jin ahi. Ken ichanin lungset jong leng kapin eiphatsah peh louding kahen lung gim nan hinkho kamang jinge. Chuleh Jyoti kadeichat a kahel chu school sunga akithang tan ahelou koima aumtapoi. Amanu jong ajahcha lheh jenge. Hitichun thu akithang thangin ahileh kapi kom alhung tai!


JYOTI TOH KAKILUNGSET DING KAPIN PHAL TALOU


School kikhenin inlam kajonin; kavon kakikhel’in ka-gate u kasemin ahileh kapi ahungin kajah a, β€œMinlal, insunga khatvei hung tadi o,” ahungtin Jyoti kalungset hi kanun ahetdoh hitante, tin kagingmo tan ahi. Kiphat lam tahin kapi koma kachen ahi. Keima hinkho nopsah nading ijat kahol vangin kaneova pat’in kapi thusei ho nelding, juilou ding kanom pon, apha hile ase hileh kapin bolin ati chan kabolin, bol hih’in ati hochu kanopna lampi hijongleh kabol jipon ahi. Ahinlah Jyoti thua hi kapin ipi ahinsei tadem, tin kalung agim lheh jenge.


Insung kalutin kapin kajah a, β€œMinlal, ven, nanu le napa umlouva pat’a tuchan hin osang injong kahin hou khapon, nakoma nalhasetna ding imajong kasei khapoi. Kipahtaha hinkho iman diubou kadeiyin nangin jong napi keihi hitia neihin suh lungnop mo ding jong kanatahsan poi. Ahin tunvang ipi kati ding hitam nathu kajah ho hi. Jatdang numei kamuset a kasei jong ahipoi. Dongma naneitah jongleh nakham ponge; ahin eima jatmi mama ikilhen leh nop ni hihen da ni hijongleh thu le la sekhen dan anomin, tun nangin Jyoti khu lungset lheh jongle chun aboina ding tampi aume. Tun phaten kigel phan; ajole insung boina ding hinsemdoh khan nate,” ati chun kapi thusei chu dih kasa lheh jengin ahinla lungsetna kulsunga vahlut kha kahitah jeh-in bailam tah-a potdoh thei chu kahi tapoi.


JYOTI TOH LOI LE GOL A KAHUNG KIVOP LHON


Jyoti kalungset lheh vangin kapi lung himo sah ding kagelleh hahsa kasa kittan ahi. Chuphat’in kakigel’in, β€œJyoti hi amasa penin loi le paiyin kivoppi leng thil jouse hi aphalamin hung kihei tante,” katin akoma lungsetna thu ima seibe talouvin loi le pai bangin akoma kagaum jitan ahi. Nikhat dukan a thilchoa kache pet’in lampia Jyoti toh kakitohin kajah lhon acha gelin keichu pasal jep tin kagah kouvin, β€œJyoti, hi!” kagah tileh amanjong, β€œHi bro!” ahintin kenjong ajah a (Translated), β€œHung o, hotel a cha donkhom tadi hite,” katin ada sasan kapuilut tan ahi.


(Conversation is translated from English or Hindi)


KEIMA: β€œJyoti tulai nop nasah sah hinam?”
JYOTI: β€œAnome, tiding ahijenge na bro?”
KEIMA: β€œHenge, idam photleh anom e, tiding ahiye. Ahileh ibola school kai tengleh thip beh buh a umji nahimmo?”
JYOTI: β€œSeiding umlou chu. Amonga keihi mi kamthip mong mong kahiye. Seiding khoh tah aumleh kaseiji bou ahin adangin kahambeh jipoi.”
KEIMA: β€œThukhat kahin dong nome; masanga letter kahin thot chu nasim lou ham? Nop le dana hijongleh ima nahinsei hih beh jengin.”
JYOTI: β€œBro, gahgel tango. Nang Kuki hiya kei Nepali kihiya; tulai miho chi le nam a akikhen laiya eini kikingai jongleh i-insung mite anop louleh ikilungsetna lhon ka na le lhisona kichai bep ding; ala guilhung deh louding kavet leh eini gentheina ding bep ahijeh-a ima kahinsei lou ahitai. Akiletsah e, tin vang neigel hih beh in.”
KEIMA: β€œKahe them soh keiye. Ipi hileh loi le gol, ucha naocha bangin vang kihaimil po hite ong?”
JYOTI: β€œHenge bro, tunia pat’a kapenpi ka-u banga kagel ding nahitai. Hahsat ni hihen nopsah ni jongleh kigeldoh jing hite o?”
KEIMA: β€œNangma phatsah nalam lama iumlhon ding hitante,” katin; keima geldan a chu amasa penin ucha bangin kium leh kingai kilungset chu Chung Pathenin keidin alampi hingong nante, kati ahi.


AGAMLANGA UVA CHE DINGIN AUMTAUVE!


Ucha naocha banga kahung kivop jou lhon lha phabep ahung che tan, tunvang Chung Pathenin keiya din Jyoti kalungset na apha lamin hingong tante, kati laiyin November lha, nikhat insunga kanaum pet’in kanaote khat ahungin kajah a, β€œU-Minlal, ka-u Jyoti’n nakouve,” ahungtin ahileh kenjong anung kajui paiyin khopamah kakimuto lhon tai. Chuin kenjong Jyoti jah a,


(Every conversation is translated into Thadou-Kuki language)


KEIMA: β€œJyoti, ipi thu hitam, ipi seinom nanei ham?”
JYOTI: β€œBro, tunia pat’in β€˜heu’ tin nakouvinge. Ajeh chu nangin nanao bangin neigel in neilungset mong monge. Ahinla lungset hinkho kahin mankhompi theilou hi neingaidam o. Kei kada ahipon ijat le namin aphal lou joh ahi.”
KEIMA: β€œJyoti, ibola tununga hiche ho chu nasei ham? Thilsoh ho hi ikisan them mai lhon ding hitante. Kenjong kahin lungset jeh a nakoma lungsetna kamcheng kanalha khah ahi.”
JYOTI: β€œHeu, leiset chung hi deikip lelna leiset hilou hileh tunia kona nomtah a hinkho iman khom ding ahitan, leiset nang vang nanei nagou chunga koi lunglhai ding ham!” atin alhisoh tan ahi.
KEIMA: β€œNao, chuti hihin, Pathen lungdei lam ihileh ihinkho ding lhon Aman hingel nante.”
JYOTI: β€œHenge heu, Pathen lunglhaina ichan lhon nadingin taona mang hite,” atin Pathenin selung ahin heiya keinin lungtup kamolso thei lhon nadingin taona kamang lhon tai. Chuin Jyotin kajah a, β€œHeu, ilungtup lhon aguilhun leh aphan; ijemtia kikhenna kolni aso tei teileh Chung Pathenin aphatsah lou hinte, tin lakhom hitin khat chunga khat lhase po hite ong?” atin kapona valin kamitlhi anapot man tan ahi.


HEU, CHUNG PATHEN PHATSAH LOU HIMAI TANTE


Ollha ahung lhung tan ahi. Amaho jong agamlang uva chetei dinga aumphat un lunghel nan eibom e. Chuphat’in ain uvah kholai lengin kache jingin Jyoti moh guhdoh tho dingin kangaito tai. Ahinlah aman, β€œHeu, Chung Pathen phatsah lou chu bol louvin aphai. Nanga dia eisem ahileh leiset kolmong lampeh a um ingtin kum sangsom gavaitham jongleng nikhat leh Pathenin nangkom eihin nunglhut thou thou ding ahinai,” atijeh chun kamoh umthim tan ahi.
Acheding niuvin lhisoh pumin gari koma kakivailhah lhon e. Hiche ni chun kapi le amanu jong alhisoh leove. Chuin ache ding konin landline number khat eipen kajah a, β€œHiche number a hin kihou ji hite,” atin ache tauvin ahi.


DELHI TOLPI KAJON TAN AHI


Niseh tobang leh sepai ho landline in kakihou ji lhonin ahi. Dam le damlou thu kakidong to lhonin; school kaikhom laithu kasei lhonin kanui nui jeng lhonin ahi. Ahinlah lhakhat jouvin a-landline no. eipeh chu ache tapoi. Iti ka-call vangin ache tapon genthei tahin apul kadouvin kamao mao tan ahi.
Kumkhat ahung val kittai. Ahivangin kamildeh poi.


2013 kum chun kalung amon mo phatin kahinkho man chu kapin amuleh apohnat jehin Delhi muna Children Home a um ka-ute koma gaum dingin eisol tan ahi. Chuin kenjong Delhi tolpi jonin huikongin kalengin kakeng phangin Delhi tolpi kagachon lut tan ahi. Chuin Airport a ka-u in eihung lamdot in aumna mun kajon lhon tan ahi.


(Every conversation is translated into Thadou-Kuki language)


Nikhat kamonmo val jeh-in ka-upa phone kathumin Facebook kalut tan ahi. Chuin miho profile pictures kave lelen chuin search bar a β€œJyoti” tin kaholin ahileh kamutan ahi. Kaki-friend lhon lou jeh chun apet’in friend request kathot pai ngalin ahileh sot louvin ahin accept paiyin ahi. Chuin inbox a, β€œHi Jyoti,” tia kagah thot chun amanjong eihin replyin ahi. Chuin kenjong ajah a,
KEIMA: β€œJyoti, ipi nabol ji hitam tulai?”
JYOTI: β€œHeu, Pune kom Nagpur a Theology kasim pet laitah ahiye. Nangla hoiya naum a ipi nabol ji ham?”
KEIMA: β€œTun kei Delhi a ka-u teni koma kaume. Imavang kabol poi. Ina kaum chimval phat’a bou kahung potdoh ahiye.”
JYOTI: β€œHeu, keiho koma khatvei beh hung o. Kahinmu nome.”
KEIMA: β€œKa-ute ni koma kaum jeh-in kapotdoh thei hih e. Pathen phatsah ahileh nikho khatleh kikimu nante.”


Hiti chun Facebook in kakihou jing lhon tan ahi. Chule amajong Bible sim ahin Pathen thulam jengin akimang chan Delhi a kaum sungin jong Nepal gama chapang ho lah a Pathen thu aseiji ho jong eiseipeh in ahi. Chuleh vangset umtah a apa athi chun jong kalhamonin kajo chanin Pathen thulamin kakitilkhou to jing lhonin ahi. Ahin kumlhun lamin Delhi dalhan kaumna Manipur jonin kakile kittan ahi.


JYOTI JINEI


2014 kum nikhat sepai ho camp langa twikhaiya kache pet’in duty post a tou pan eihin kouvin ahileh kakoma, β€œNanga dinga post a ahinthot u ahi,” atin kahongdoh in ahileh Nepali ho jatpon ngong-o leh letter khat kamun ahi. A-cover chu kaven ahileh β€œFrom Jyoti” tin akijih in kasim tai.
β€œHeu, neilungset masanga kalungset nahitai. Neihet masanga kahet nahitai. Isei bangin eini lungtup hi Chung Pathen phatsah lou hitante. Khat chunga khat lhase po hite. Keimel a nachin jing dingin hiche thilpeh neocha hi kahin thot e. Pathen lungset in ji le cha kanei tai,” atin ahileh anui le aka katho tan ahi. Lunghel tahin kaumin Jyoti kalungset val jeh-in kahinkho aboi lon hiche jeh-a chu hiche la hi kahinsem ahi, atin ahi.


Kelvyn Minlal in ahinkho thusim asei chu ngei kasah toh kapohnat toh ahileh keima thoh chu ima ahilou dan kahe doh in ahi.


The End


FULL LYRICS:


Lungsetna ana umlou hile
Nang kangai najong umlou ding,
Lungset hi umlou hile setleiya.
Napul kadou jonghi umponte. (2x)


1. Hibang genthei pihi kahinkhoa neithoh sah
ding hitam, ngailungdei?
Nang jaolouvin kahinkho hi mohseh ahibouve Ngaichullou
Hinve tan kahinkhohi gentheinan eibom jinge.
Nanglou lungset dang ken kaneilou(2)


2. Janlai chollha noiya nangngai lonlhi pumin.
kamao maove nang ngaiyin
Kahinkou kouve nangin japha dehlou o ana valle,
Nangin la neihetpeh lou, iti nahin miltangem?
Milni him him vang umponte boi.
Thichan gei in namil jou ponge.

Previous articleHaosa hi suhbei thei ham?
Next articleLabensraum kiti hi ipi tina ham?

3 COMMENTS

  1. Lungset aum val e …athu sim cu aman ana sei kha e keiho kom a Delhi a…a story cu a brief val in kasim khop poi πŸ˜†πŸ˜†πŸ˜† a dang jng hin jih kit uvo true story midang ho a a jong story chom chom.

Comments are closed.