(KUKI BLACK DAY)
(a notes on sep 13th 1993)
Asungthu um ho:
- Joupi kitha na gimnei.
- Lekhathot to Kuki Nampi : Pi Nengboi Haokip Joupi Innpi Nu.
- Kahung so chat dan: Pu Onkai Haokip Joupi Innpi Pu
- Gelnal kho kibu lu
- Santing te thi dan
- Nungthut te kitha dan
- Janglenphai te athi ho
Kuki Black Day tia kum seh a Sahnit imang jing’u nikho hi adeh a JOUPI, GELNAL, NUNGTHUT le JANGLIENPHAI ama ho cheng kho mun a kithagimnei nikho ahi.
Magazine leh thuso dang2 ho kavet ji leh thuso hon aso lhingbeh seh ji pou vin. Hijeh hin keiman kasa tah a kato leh amun tah a genthei ana toh kha hotoh a thu um dan kaga hetdoh na noija bang hi ahi.
JOUPI : Narrator of the event : Pi Nengboi Haokip and Pu. Onkai Haokip Chief of Joupi Village.
Date September 6 1993.
Naga sepoy NSCN (IM) mi 100 tobang khosung a ahung vah lut uvin khosung chu muntin akhol uvin alhai tol le jeng ve. Ahcha vohcha gancha adei dei u chu anei te dong talou vin akap lih uvin Vohchal len pen na khosung’n anei tuh sagi ni jong akap lih uvin ahi. Vohcha chu a bat bat in aki hom uvin ahi. Hichi nikho hin kho haosapu Pu Lienpao Haokip jong aman taove. Vohsabat chunaga lamkai pan haosapu Pu Lienpao haokip a choi sah in hichi a pat chun khosung mi alunggel anom tapoi.
Khosung’a manchah (meithal) um kham kham a chomtub uvin chempong,heicha le tuchageijin a chom tub soh kei tao ve. Hichi ni hin kho pamma kisel doh pasal ho jong nakoulut diu ahe tin thu peh einei phat uvin khopam ma ki seldoh ho jong akikou lut in ahi. Chu jou vin mipi akhom uvin numei hochu Hou In thah sung’a ahen uvin pasal hochu Hou In lui (cc hall) sung’a akhumtup soh kei tao ve. Hichi nikho a hi thagam di tia ei got’u ahi tai. Hinlah vangphat um tah in Khunphung kho a sepoy tou ho ahung u ve ti thu ajah phat uvin vohcha gancha akap lih uva ki hon dia akoi hou jong ki lah manlou vin Janglenphai lam jon in aki jot tao ve.
Nilhah pung 6:00 p.m. don in naga sepoy ho chu mi 50 tobang thipchet in khosung ahung lut kit uvin Haosapu pu Lienpao haokip chu JAMPI lam a apui mangtao ve.
JAMPI KHOMITE THUSEI DAN :
Joupi haosa pu chu naga hon jampi khosung’n amai, akhut leh akeng akan peh uvin an le tui nehsah lou vin khut thah lhao nan anei uvin jan kho vahkei jin athi ding bangin in a peng2 jenge. Jampi Haosapu PuThangsat Sitlhou in ajah phat in guh thim min aga ve lhin aum pi aum lou phat in aki henna khao ho aga lhap peh in ahi.Huh doh a munchom ma jamthon pi dia Pu Thangsat Sitlhou Jampi inpi pun agot leh hitin ” Nang ho aphat phat na hungki vai lo tao vin, kei ma athi dia che kahi tai” tin vai lhah na anei tai. Hiti chun September 7 1993 jing khovah nidan 8 don in Tuilong (Barak river) pang in Pu. Lienpao chu uicha vohcha ki kai bang’n akaiuvin phat chomkhat jou vin meithal thum vei ahung ging e.Hiche meithal gin chun Pu Lienpao Haokip chu akap lih u hitan te tin mipin tahsan na akinei tai.
Date: 8th & 9th Sept 1993.
Pu Lienpao Haokip Joupi Inpi pu ahung ki le lou phat in khosung ka le mao aki ja pan tai. Ahol dia golhang phabep aki peh doh vangun manchah jouse naga sepoy hon a ki poh mang phat uvin koiman angap tapoi. Khosung mi vaikon khat cha um lou vin lhaset na le ka nan khosung chu ahin lo khumpan tai.
Date 10th Sept 1993.
Pu Letchon kipgen leh Pu Lalchon Lhouvum in KNA le KUKI INPI hi lung monpi thei hinam tin Kanggui lam jon in athu kholtoh din a che honin ahi leh DULIEN khothah a naga hon Quit Notice ahin peuvin ‘15th september masang’a na pot doh lou uleh TAMEI napal galkai thei lou diu ahi’ tin thupeh amu hon phat in JOUPI lamjoh a ahung kile kit hon tai.
Ni lhah lam ahung hi phat in khosung Haosa ho leh Janglenphai haosa ho aki hou uvin ‘haosa pu lah tuni geijin jin ahung nai pon, athi ahi lou leh hiti lou ding ahi. Hijeh chunHaosa pu kosa bol u hitin, lou jaova thil le lo eki seldoh hou jouse jong gaki lah u hitin Sept 15 kah in jamdoh tei go tao hite’ tin kinopto na anei taove.
Date: 11th september 1993.
Hichi ni hin haosa pu kosa nakin a kibol in khosung Head Decon Pu Hellet Hangshing in ‘Tuni Saturday ni hijong leh jingle thai le hoilam e jot diu jong aki hepon, hijeh hin Hou In sung’a mipi kaikhom mu hitin Houbung vet na um cheng se jong lahdoh na neiju hitin kisuh theng nakhat neiju hite’ atin mipi Hou In aki kai khomin vetna umjouse jong lah lut na anei je. Joupi te dingin hiche kaikhom nahi leiset na aki lhahnao leh Pathen alhai khom nao achainaahi tai. Mipin phat chai nading’n la akisa khom min (a la chu Lathah No. 261 ’Phat chom khat kikhen jong leu hen, khatvei eki mu to kit diu”)Mijouse maija milhi long lou koima aumpoi. Taokhomna aki neijin mipi tao na a thucheng ki hajah pen chu ‘Pathen Pathen nei pan pi u vin…!! Ka pathen neida lhalou jen un….!”
Hitoh kilhon chun Pu Semkholam Hangshing chu Haosa pu khel in kho chairman in alheng doh tao ve. Nidan 2:00 P.M. don in khosung miten haosapu Pu Lienpao Haokip chu avon asem peh vin a in mai jin vuina leh lhah na chu aki mang tai.
Date: 12th sep 1993
Hiche nikho hin khosungmi tensochat nadi ham tin ajat tam na lah Twilang hom ahin jon taove. Agam sung’u sa le nga nenna muchi chivo phat na gam chu ki nung hei jin milhi pot chutchut in ave mangkei tao ve. Numei pasal nunao chapang khen lou vin anei agou hou dalhah dia pamai asah cheng ahin ki poh uvin kale mao pum in thinglhang lampi ahin jon tao ve.
DULIEN Khothah ahin phah u leh NOTICE khat amu kit uvin hichu ‘Nilhah pung 5 masang’a Tamei nagal kai lou uleh phalou ding ahi’ ti thupeh ahi. Hiche amu phat un thil le lo apoh u agih thim thim ho chu apai mang pan tao ve. Chu ti a chol le nang a poh gih tah hin po a mitlhi pum ma lam hinjot ho chu lungset na maiso bei hel in Naga Sepoy hon ana lamtin kit uvin pot apoh hou chu khatkhat in akho sah uvin,manchah natoh nadia kinei chempong, heicha chule tucha jouse alah peh kit uve. Pot emajao lou naho chu akeng phang uvin apeh uvin noise tah leh musit tah in a bol pan tao ve. Hijeh chu pasal mi phabep ei that tao vin te tia ging mo ho chu ajam cheh pan tao ve. Pot ho chu aki got tup kit uvin cholle nang in Tamei lampi jot nalam min a che u leh nidan 6:00 P.M. a pha tai.
Tamei ajot pa uvin khopam gamthip noijin lamjot hat ho leh ana chemasa ho chun ngahmun asem uvin chomkhat aki ngah u le naga sepoy mi phabep minana lamtin kit taove. Apot poh hou chu akho lhah sah kit uvin, chu jou mi aki kim phat in numei pasal ahin tumkhen uvin pasal ho chu khat khat in ahinkou doh uve. Akhut anungkaleh in akan peh uvin akhup boh in aki dil sah uvin chu jou vin akhup bulang in alup sah tao ve. Aki ngah navel uchu lamlhang khousang tah aum min anoi lam evet leh amang jel jeng’e. Hilai vel chu ana kivat nam min adan chu naga sepoy hon ami tha hou selhah nadia ana vat nam mu hiding dan ahi. Chu in ‘Nunao chapangho chetao vin’ tin thupeh ahin nei uvin nupi mi phabep in ‘pasal jao lou va iti numei chapang ngen toh lam kajot diu ham?’ tia ale donbut uleh ‘ana ma sa u vin, thudoh them khat kanei uva kahinsol paidiu ahi tai nang hon bu ana hon peh uvin’ tin nupa ki ngai tah tah leh nunao chapang chu akhen tao ve. Hiche mun na pat chun nunao chapang lamjot thei jouse chu anu khut aki tu uvin kengkeu vin lam ajottao ve. Gilkel dang chah thoh pum min jankhovah keijin lam ahin jot uvin jingkahlam min Govajang ahung lhung tao ve. Mi phabep chu alel val jeh leh agil kel vah jeh in lampi dung’a a emu pa den jong aum uve. Jing kho ahung vah in Govajang chu ka le mao na aw gin in a chup tai.
Alang khat a Tamei khopam’a pasal hung ki hen den ho chu naga sepoy hon buhneo khat sung chun akou lut go uvin amasa pen in Haosa pu ahin hol u vin ahi leh Pu Semkholam in haosa pu khel inkei ka um me tin ading doh in ahi leh ama le aloi mikhat Pu Lamchon Hangshing chu buh sung chun akai lut uvin ahi leh athu doh dan nu chu thi tei2 din mun na aum hon phat in aloi pa Pu Lamchon Hangshing chun kathi le kathi tin buhsung’a kon chun a chomlhan kol ken chun aki lih suh peh in ahi leh ama chu ahung sohcha in ahi. Aloi te hou mi khat khat in a mit, akhut nung kile in akan peh uvin lamlhang kolken lai khat in a khup min a dil suh sah uvin pasal mi 27 ho chu khat khat in uicha alol kisat tan bangin asat peh uvin changlong ki ban tan bangin abol uvin athisa ho chu lamlhang kolken lai chun apeh lha tho tao ve.
Hiche mun na hung soh cha Pu Onkai Haokip haosapu naopa Pu Sehtinthang Chongloi le Pu Nguljahao Hangshing chu aloi ho lol kitan chu ajah phat uva ama ho chu kathi le kathi tin chempong nga asat masang uvin kolken chun ama le ama aki tang jeng uvin ahi leh vangphat um tah in ahung soh chauve.
Date 12th Sept 1993 ni lhah a hung gal kai manlou Tamei phah masang’a lampi a hung geh pa jong anaum uve. Amaho chun Jingkho (13th September) ahung vah phat in hichi jan na Tamei khopam ma akho mi pasal ho kitha jong khat chan ahet lou jeh uvin hiche thi nalam pi chu ahin jui kit uvin ahi leh Naga thingnoi mi hon Tamei kho pam power house mun achun ana lam tin kit taovin ahi. Numei chapang ho chu lampel in asol uvin Govajang lang ahin sol taove. Chu in pasal ho sese chu akhupboh in lamlen in alup sah uvin, akhut akeng akan peh uvin, mi ni ni in akan kop uvin BOLKOT le JAMPI gam kikah Buning vadung a akai lha uvin, alol atan peh uvin, asat tel deh phat vin vadung achun aleh lut ji uvin ahi. Atha masang uva jong hi mi phabep khat genthei tah a aki chep nau ahi tai.
Hiti a mi ni ni a akan kop uva vadung akai lhahlaitah uvin Pu Nguljang leh Pu Lenlal jong ahung jamdoh lhonin ahi. Pu Nguljang in ahung sochat na la khat ‘Nithum le janthum thikho hinkho jong ginglou in gamthip noi a’ tin la asem min Pu Zeff Akai jin”JOUPI VANGKHO ” album min ana sa doh tai. Hichi 13th September 1993 nikho hin kukichapa mi 70 (somsagi) jeng aji acha toh kikhen na adei angai toh ki khen na nampi min na ahinkho ana to doh nikho ahung hi tai.
Hito bang gim nei tah a kitha namun nakon ahung soh cha mi themkhat aum min, ama holah in Pu Haosem Doungel jong hama melse tah apu in tun MOLKON saikul area in a cheng tai.
Date 12th jan leh 13th sep 1993 jingkah a Zoupi pasal NSCN (IM) hon ana tha hou:
(Amun : Tamei khopam leh Twilong le Twilang kikah phaicham)
- Doukhopao s/o Lunkhopao Dimngel.
- Sehthang s/o (L)Doukhopao Dimngel
- Paolun s/o (L) Doukhopao Dimngel.
- Paomang s/o (L) Doukhopao Dimngel.
- Semchon s/o Lunkhopao Dimngel.
- Khupmang s/o Letchon Kipgen.
- Letchon f/o Paokhup Kipgen.
- Lamginlen s/o Letchon Kipgen.
- Kamsei s/o Paokhup Kipgen.
- Lunjang s/o Lenchon Haokip.
- Tongkholam s/o Henjalun Haokip.
- Lunchon s/o Seikhohen Haokip
- Thangkholun s/o Lampao Hangsing
- Ngamkam s/o Cungpao Sitlhou
- Haokai s/o Nehhao Hangsing
- Sehkholun s/o Lampao Chongloi
- Hellet (Head Deacon) s/o Henjalam Hangsing
- Thangkhohao s/o Thanglam Singson
- Henlam s/o Thanglam Singson
- Letchon s/o Thanglam
- Lunlam s/o Thanglam
- Lamkholal s/o Thangngam Haokip
- Lamjang s/o Jangpao Lhanghal
- Seimang s/o Doukhohel Dimngel
- Sehjang s/o Vumlam Kholhou
- Lhoukholal s/o Sehjang Kholhou
- Songchon s/o Jangpao Lhanghal
- Haokholun s/o Letkholal Lhouvum
- D. Khuplam s/o Lutpao Dimngel
- Satsem s/o Khuplam Kipgen
- Phakim(khosung tehsepi) d/o Lenkhothang Haokip
- Jangngam s/o Lenkhothang
- Lamkhoseh s/o Lenkhothang
- Lalpao s/o Henjalam Hangsing
- Lamhen s/o Lalpao Hangsing
- Henkholen s/o Chungsei Hangsing
- Ngulseh s/o Letkhokai Lhouvum
- Chungsei s/o Henjalam Hangsing
- Chungngam s/o Ngamthang Chongloi
- Letpao s/o Ngamthang
- Lamthang s/o Semsei Hangsing
- Lamkhosei s/o Kaikhojang Hangsing
- Lammang s/o Sehmin Hangsing
- Seikholen s/o Sehmin
- Paochon s/o Lamseh Hangsing
- Lalchon s/o Satlal Lhouvum
- A lun s/o Satlal
- Lunkhopao s/o Khupsat Chongloi
- Thangsat s/o Khupsat
- Satjang s/o Khupsat
- Semkholam s/o Henjalam Hangsing
- Paokholen s/o Semkhohao Hangsing
- Thangkhojang s/o Nehkhojamg Hangsing
- Paongam s/o Thangkhojang Hangsing
- Helmang s/o Thangkhojang
- Nehhao s/o Khuplam Hangsing
- Lamkholen s/o Satkholam Haokip
- Lenlal s/o Chunglet Mangzel
- Henkholun s/o Jangpao Lhanghal
- Henthang s/o Satthang Lenthang
- Khupkam s/o Satthang
- Semthang s/o Kaikhojang Hangsing
- Khupngam s/o Kaikhojang
- Lhouleng s/o Vumjalam Kholhou
- Letlal s/o Sehthang Hangsing
- Demkholam s/o Sehpao Hangsing
- Kamminlen s/o Sehpao
- Lenpao (Inpipu) s/o Henjalun Haokip
- Lallam s/o Lenchon Haokip
- Paolet s/o Khuplam Hangsing.
BUNING, JAMPI LEH SELSI.
Thinglhang gam kijah mat to na hah sat jeh in hiche ho khothum jong hin Joupi te kitolmang leh aki tha gam nao hepha lou vin phat chom khat pi khosung dalha lou vin aum nalai uve. Phat chom khat jou vin Joupi te husa ajah lou phat uvin thingchungin akal uvin ‘Joupi kho meikhu aki mu leh ium diu aki mu louleh iche diu ahi tai’ tin aki nop to tao ve. Hiti chun thingchunga akal uvin Joupi khosung chu avet uleh meikhu aki mu lou phat in20 September 1993 nikho in TALOULONG kho ahin bel taove.Taloulong kho mipi te jong mi phabep ana jam pan tao ve.
Date : 22nd Sept 1993 nikho in Taloulong kho sung’n naga sepoy mi phabep ahung uvin upa golhang pasal amu louphat uvin golhang chapang pasal naosen mi 26 chunglam athat pan kit tao ve. Chapang ho chu anu anglum koi lai asa lhah peh uvin anu te hou toh aki chu u vin amat khah khah u chu van chung lam min aleh tou uvin chemjam min tol a chuh kah in bong ni aso ji tao ve. Abang chu van chung lam min aleh tou uvin ahung chuh lhah teng chempong/chemcha in asun lih jiuve. Numei melhoidom ma amu hou chu asu seu vin nupi gailai mikhat jong asung’a anao um lai aki chot doh peh in amun in athi den tai. Numei phabep avet lel hou kichep nan amang uvin, aki chep najou leu a nao an chem in a at lhah peh vin a thil(anao neina) hom sung’n molkang ateh atom min ahet peh uvin genthei tah in athi sah jiuve. Hilai tah ahin Assam Rifles Major pan pasal ho jamna thei2jin jamtao vin keihon numei chapang ho hin puidoh tao ving’e ati in, hinlah sepoy hon jong numei chapang huh doh jou talou vin numei melhoi thim ho ave lel uvin a ang(nao an) mai man jong aum nalai ju ve. Hito bang a huhdoh ngai cha nu nao chapang kap le peng a um ho chu ipi dia Govt. Sepoy kahi e ti hon aki tho pi lou ham?
CHALWA KHOMUN NA REFUGEE AAUM PET U:
Chalwa khomun in october sung in aum vin hilai mun hin Manipur Governor pan Helicopter mang chan villhah na aga nei je. Ama mai amu va chun Joupi mipi te chu akap le peng in agenthei naoleh NSCN (IM) ten a bol genthei nao chu aseidoh soh kei uvin ahi. Governor pan jong mipi umchan chu avet le apo na behset jeng in amit lhi apot leujeng e tin aki seije. Governorpa kile in Anchang, havai, chini, kerosine leh nitin ngaichat thil pha bep ahin thot e.
November 1993 sung a Governor pa hung kit di ahi ti thu Joupi mipi ten ajah phat uvin Memorandum khat peh di ana ti u ve. Memorandum kipe didan chu hiti hiding ahi tin mipi kilung toh tah in noija bang hin ki got na ana nei uve:
“Tamei khomun a Joupite lhan song lentah neisem peh diu, Tuilong leh Twilang kikah a gam leiset hi Joupi ten thisan a ka choh doh u ahi tan hijeh a hilai gam khu Joupi te gam kiti jing na dingin songphu khat nei bol peh uvin” tin tem na ana nei ki got uleh ama ho kinep na tobang talou vin Governor pan avil kit tapoi.
December lha sung gei Chalwa khopi in a pembuh sa un neh lechah lhangsung miten ana kithopi uve. Chang aat thei jouse chang aat in milou in akon uvin lhang sung mite lou tam nei jep hon a chang u jong ana ki aat sah uve. Hiti chun Twilang gam sung chu ka le mao toh genthei pum in kum 1993 chu ahung gal kai tauve.
NU NENGBOI HAOKIP JOUPI INNPI NU THU THOT TO KUKIS NAMPI :
Ngailut um kajat chan khompi le Namsepoy ho, houlamkai ho leh politician ho heng a kaja nasalam kahin pei. Date 12 sept 1993 nia kakho sung u nung jot kit talou dia kahung doh u vin Haosa pa aki houkhom min ‘I thi u leh munkhat a thikhom u tin Ithisan u mun khat in long khom hen lang Kuki chate dingin gam mu nan hung pang hen. I hin nu leh mun khat khokhat in umkhom kit u hite’ tin kinop to na ana nei uvin ahi. Kathi san u munkhat in along khom tan, kathi san lon lo nau apan naum lou hitam? Lamkai te tuni geijin Joupi te dingin lunghel pul douna amang thei poi.
Namsung a kito louna leh Namsepoy ho kah a kitha to na na boljing sang vin nanam chan pi mi hijat kathi nao hi Pasal naki sah uleh nei phu lah peh uvin. Khangthah lamkai ten hapan in hung pang uvin lang kagenthei nau hi nei kile doh sah tei uvin tin kahung taove. Kum seh 13th september ni le hin meitih lou khopem louvin tui le an aki ngol in Houin sungin Pa henginkap le peng in nampi leh Joupi te ki thah chodoh nadingin ka tao jing uve. Mipi lamkai te dia muntin a aki tao di tahsan na sang tah kanei je. Ipi ati leh lamkai te ki pum khat thei lou ham? Ipi jeh a nam sepoy kahi e ti hon Sahnit kaman u hi neijah da u ham? Joupi chate damlai sungin Sahnit kaman uhi neijah da thei pou vin nate.
Kakipah e.
Keima
Nengboi Haokip Joupi Inpinu.
THI NA DING DIN MUN A KON KAHUNG SO CHAT DAN
By : ONKAI HAOKIP Joupi Inpi pu.
Kapa kitha jou va pat in. Kalung aneo vin. Khosung kicheng det jou tapon te tin kanagel in agui lhung tah beh jeng’e. hosung kahin da lha u vin. Nu nao chapang le tehse chat mo ho toh pon chun pum in kakho sung kasei let na gamkinung heija mitlhi pot pum in lampi kahin jot vin.lamkah jeng in jong bol gim na le engbol na katoh peh vin ahi. Tamei kahin pha u vin naga sepoy ho kamu u le ka lung gim nau asang cheh tai. Ka pot kan na chu khaopi lhem ma ki heh ahin moh botan hoi hilou ahi. Jankho ahung thim tan lel pum pum a lamki jot chu thimanop jo jeng maijin te.munkhat ka phah leu Nscn (IM) hon ei nalam tin vin. Nunao chapang se asol doh vin pasal alen domjouse chu kakhut u anung kale in ei kan chah kheh peh tao ve. Phat chom khat jou in mi ki engbol a akitha gin to bang kajah phat in ken jong kathi le kathi tin lamlhang ka chom lha in ling le khao lah chun kho mu thei lou hel in jamdoh natei ding kahol tai. Kahung jam in Louchil lah a lingle khao ho chun kavou asun tel deh jeng e.jan mu thim ahi jeh in kho aki mu thei pon.
Kakhut teni la kaki lhap thei tapon. Thousi thouvai la kaki huidoh thei tapön kahin kho a hibang chun thoh gim nakatoh kha tapoi. Jan khat chu gamlah songko in kaum min pathen heng in lhilong pum in katao khovah tai.jingkho ahung vah in kakhut nunglam ma ki hen chu oltah in kakhut kagah ma koi le koima lhap peh lou in a cham in ana kilham in kakhut chong teni ki hen na chu apom in kho ahe tapoi.ka khut kikan na chu ipi lom lom hija ka tom tan but lou hitam tin lha chu kagah ven ahi leh ka pot kan na Khaolham ma ki pheh kei maman kana ki pheh chu ana hi tai. Kilham but lou dia ei kikan chu iti kilham lhajeng ham tin phat chomkhat kagel in chujou in pathen in ei pan pihin te tin pathen heng’n katao kit tai. Nisa ahung soh in koimaowso kijah lou nagam mapat in kakhosung mite ipi ti diu hitam ti lungel pum in Govajang lam kahin jot tou tai. Govajang kaphah le kale mao aw ging chun khosung a chup tan kinep nanei lou pum in insung micheng toh khosung mi nunao chapang tobou kaki mu to tai….
GELNAL KHO KIBULU (MUJIN NIKHO) thusim chomcha
Date 13th september 1993
Date 12th Sept 1993 nikhon Khosunga um kol(Nepali) dukan bol ho chu NSCN(IM) honnathi nomlou uleh Gelnal ana dalha u vin tin thu peh na ahin nei tao ve. Amahohon jong khosung ada lhaovin ‘Jan leh naga ten khosung kahung hal diu ahe atiuve Gelnal te ki chih thei uvin, anadam sel tao vin’ tin aveng ngu Timsina ajon taove. Upa chingthei hon kol ho thusei ajah phat vin 21st Assam Rifles T.Vaichonga patnalhangsung operation a hung hochu khosung a chomkhat um pi dia Haosapu in atep leh kei ho(21st AR) um sot thei pouving’e order beija kaum thei lou diu ahi atiuvin aki kham jou tapoi.
13th Sept. 1993 jingkah matah in minu mipa nungah golhang Houin na tao na mang in a che u vin tao na mang chai sun in aki le uvin kehkhat Houin na aum nalai u ve. Kei jong kapu te in nin ka gehvin pastor pa. H. Khongsai jin amel thal kichoijin.(gal lai ahi jeh a kiven nadiaaki choi mai2 ahi) I hung vil u vin. Kaneo jep lai ja electric in eimat dan thu I hungdong’e. Adai toh ei kop min. Gal le tol aphat na le aset na tampi asei jin. Mizo sepoy apan lai ja. Ana kiman chah dan thu jong asei je. Athu sei kim lai tah in AK chang thum ahung ging’n pastor pa leh ka pa jong meithal gin nalang chu adel lhon tai. Meithal agin jat2 in goju ahung bang tai. Hichu Kadi te lamkaina a NSCN(IM) sepai jakhat val hung kitol va Gelnal chu vut vaiso a thagam di tia lung gel chu ahi tai.jingkah nidan 05:00 apat nidan 10:00 gei khosunga kikaptona aumin khutchoi akibahlou jeh in meikou chang lengin, in ho ahung ka pantan, bomb gin le meithal gin goju abang jeng tan mipi lung asunem lheh jengin ahi.
Chutia eibol jeng vangun monaneilou aki hijeh in tha chigam ding le akho halvam hel din go jongleu Pathen anoplou jeh in le Khosungmi pasal hangsan phabep ho jal in huhdoh in aki-um in ahi. Pathen Thangvah in umhen. Amaho lang jong Lamkai cheh mi thum jaona in mi get athi un, mi som val aki tongkha un ahi. Mikhat saplen pen dia gin chat pa chu pu. Paothang khongsai jin a inn hal dia ahung phat in meithal a nivei akap leh a lon le le in khohe phalou in in maijin aki jam minathi den tai. Ak 47 khat le meichang pai nga toh athi longana um tha e. Kho le veng huhna dinga meithal lha masapen chu khonah langa khongah-a pang,Semminlen Kipgen le Letlam Sa-um ahi lhone. Ama ni hin semthu meithal kichoi ja top(2′ motor) bang a kisem twineh na pipe thih long kimang a kisem chu ana kap masa pen hon in ahi. Amani thusei dan in ameithal lha hon chun mi 5 beh thi uvin te tin asei lhon e. In 80 val aki hal lhan houin jong aning khat aki hal in pathen in ahouin theng suhmangding anop lou jeh in.pu. Ngulkhohao khongsai chu houin hal ho um na chu semthu meithal in akap sah in houin hal goho ajam cheh sah tai.
Meithal gin athip a khotolang Tuilang gal kolveng lang jonna ajam phat un, “kakho-kaveng ahing nalai naum uleh Club in lang hinjon cheh uvo,” tin Haosapu Thangsat khongsai in kholhang ahin sam in ahileh kho-to veng langa kon in Patil Janglen in jong aw chu ajah phat in, aman jong ahin sam kit in hitichun kouna aw ja jousen club in lang ahin del un,nunao chapang geiyin aki kikhomtup tai. Chuin khosah-kholhangakon a ajapha chana hin del hoahunglhung un akitongkhaho le athiho akipokhom un Houin leitol a aki koikhom in ahileh sun nidan 12:00 ahitai.
Chutia kisahlel khoh laitah chun 21st Assam Rifle C.O. pa lea sepaiho ahungun Civil Police O.C. pa le aloiho chule nam lamkai phabep ahung kit un lhamonna thu ahung seiyun aki tongkha adamlou seHospital a din apouvin athiho chengse post mortem O.C. pa jaonan akibol in ahi.
Nilhah lang ahi phat in upa-tehse ho le nunao-chapang se, T. Vaichong Refugee Camp a din Assam Rifle hon apui touvun, khosunga pasal thalchoi jousen khosung dalha louvin aum un athiho sese pohdoh thei ahilou phat in lentol sah-a ko alaiyun tehseho hanna ma bangin aki vuikhom tai. Upa khat jaonan nunao-chapang 17athi-un, aki tongkha mi get 8 ahi.
Hitichun pasal thalchoi jouse leHaosa loiyin khosung dalha louvin sun le janin angah un mipi chu nithum gei Refugee Camp T. Vaichong a aumun ration ahung phat in mipi toh club in le Houin chule avel a in ho a akipansa’n lhakhat jouvin pembuh aveng venga ajonjon in akisa’n kumkho aki galdot-e.
Khosung thilsoh japha chan, khosah-kholhang, Houbung min le changval in jong chule Imphal lam a konin insungmi lamkai ho le KCC hou lamkai cheng chule adang dang simjoulou vin eihung vil un, nihchen-posil, kong- le-bel akhoh chan hinpo’n lhamonna le Pa henga taopehna eihung neiyuve.
Amaho jouse chunga Kipathu akisei chim theipoi.
“Pathen in, hitobanga ei khohsah hou jouse chunga ajatja’n malsomna le phattheina pe tahen”
Gelnal khomi 13th sep 1993 ni kho a NSCN (IM) ho khut na anamol lem ho.
- Mrs Lhingneng (68) w/o Khochon Khongsai
- Mrs. Lhingkholam (47) w/o Thongsei Khongsai
- Miss Veineilhai (8) d/o Thongsei
- Miss Lhingneithem (6) d/o Thongsei
- Mrs. Dimkholam (48) w/o Vumjalam Kilong
- Miss Dimkhohat (28) d/o Vumjalam Kilong
- Miss Konneithem (22) d/o Vumjalam Kilong
- Nehlal khongsai (60) s/o Vumpao
- Lalchunglen (3) s/o Paolun Khongsai
- Mrs Nemhat (32) w/o Satlal
- Nengtinchong (6) d/o Satlal
- Mrs. Hoikhohat (30) w/o Hensei (Santing)
- Limmang (4) s/o Hensei
- Ngamlet (2) s/o Hensei
- Hatneng (22) d/o Paolam
- Hoingah (1/2) d/o Paolam
- Nemneikim 22 d/o Chungngam
Nb: sl.no.12 to 17 hi sopi santing nga kon ahi. Gelnal khomun a Hung kichol do go gelnal kho mun na ahinkho lem ho ahi. News mun pha bep in santing a thi ho lah in ajaosah ji u vin hichu ahet lou jeh u ahi.
Khosung a NSCN(IM) ten athi hoatha dan u :
Pi.lhingneng,lhingkholam, veineilhai,lhingneithem hi pu. Thongsei anu, ajinu, le a cha te ni ahi. Ama ho cheng hi kul la akisel nau va meikhu a ki lhut khum ma meikhu athoh joulouphat va ahung lhaidoh leu meithal a kikap lih ahi.
Dimkholam, dimkhohat.konneithem ama ho cheng hi inn khat na meiki hal khum ma ahung jamdoh phat va meithal a kikap lih ahi.
Pu. Nehlal le lalchunglen hi pucha ahi lhon ne. Pu.nehlal hi kum tam pi Houin chowkidar a pang ahi. Ama um na guest house aki hal phat a ahung jamdoh le meithal a kikap lih ahi lhon ne.
Nemhat le nengtinchon hi nucha ahi lhon e. Aki sel hon na in maija kon ki kaidoh a chemjam ma alol leh a oi kisat peh a amai alu ki hethei lou a kisat chen deh hon ahi. Akisat lhon na chem jamjong ana um den in. Phat asot phat in hoilai gei hitam aki hetapoi. Aji pan jithah anei jin leimakhong in a cheng tai.
Sl.no. 12 to 17 hi sopi santing a kon ahi u ve. Gal le tol jeh a Gelnal kho kihin so na dia hinbel ahi u ve. Ama ho cheng hi kul a aki sel nau va chapang pa ahung ka leh galmi ten ahe doh vin kul sunga kikap lih denahi u ve.ajam doh cheng meithal butt in a tat lhu u vin mi hemki neo mu pen na tol toh aki lho phan chu jou in kaplih ahi kit u ve.
Aki sukha mi get ho adam dohsoh nau ve.
GELNAL KHO KI HAL JOU A KHOSUNG THILSOH HO
vangset um tah in khosung ki hal jou va pat mi hem adam thei tapon natgol in mi 30 val kum khat sung’n kijen jou talou in ana thilo kit taove. Khosung a cheng mi hem adamthei tahlou jeh in khosah kholhang in gelnal kho gavil jong ana kijah da u vin.Gelnal kho nuilam a cheng hon gelnal khøsung ana pel ji u vin twilang vadung jui jin lampi in ana neiji u ve. Mi hem adam thei tah lou jeh in khosung miten tao natoh thon an ngol in huitheng nung a huipha lou puimang a damthei nading’n ana taojing vin pathen lungset najal in 1995 velchun mihem ahung dam thei tai. Hiche sunga khosung mi gampam ana ki chondoh in 30 lam aval e..
SAHNIT KIMAN DAN
Kum seh le Sahnit Gelnal ten thupi tah in amang ji u vin gampam a um cheng jong aki hou khomji u vin an ngol tao na aman vin ana mol lem cheng geldoh na aki neiji in. Vang phat na le hamphat na. Nampi pa vangboh chan nading’n mipin pampet um lou in. Gancha ho gei an aki ngol sah ji in ahi. Mi jouse von vom in aki von in. Sahnit ni a ki von na ding geijin von thupi tah lehkilom tah in aki khui ji u ve. Kin aki chai to kah in koima a inmun jeng jong che lou in khosung chu tollai pao upa chingthei mi 3 in tollhang lampi khosung lut najouse angah ji u vin.kin kichai tokah in khosung lut le pot aki khah ji e. Dan khou tah aki sem min dan juijou lou ho vohpi jubel geijin ana kigam ji e. Mi ni le thum in dan ana pal kehjeh in ana ki gam in tuni geijin adangkoima dan pal keh aum tapoi.
Pathen in dam na ei peh leu tukum jong thupi tah a kimangdi ahin muntin a um khosung mite hiche Laijon hi namu u lehkhosung sahnit a nahung jao tei diu vin kahin tem u ve..
By : kyai khongsai
NUNGTHUT KHO A NSCN (IM) HO CHA LOH
Narrator of the event : Thangnga@Seithang Singson, Limpao(inpipu chapa aneopen).
Reporter : kyai khongsai
Nungthut hi Twilang kol kiti Tamenglong Distt. mun a um khokhat ahi. A chen khom pi kho ho chu Moljol, Leikot, Molbung, Longkaiphun, Daigeijang, Sehjang, Twiphai, Ngahmunphai, Gallon, Chongmun, Khongmol, Longpi, Sempat, Lenglong,Teikhang,
Longphailung, Leihaojang le Kongkaimun ahi.
Date 12th sep 1993 ni in Govt. Sepoy lim a hungkisem pasal mi 30 tobang khosung ahung lut uvin Haosapu ahol vin kapa(Limpao) injong kei Haosa kahi ipi kiti tale nati u ham? tia adon but leh – ki houlim nadingaum me atiuvin kapa chu leikot lam in apui uvin leikot sah lam in athilong dam sa phat chomkhat jou in kaga mu uve. Thu aphat tah lou jeh in khosung mi ki gingsadem min kaum uvin phat chomkhat jou nilhah lam in vonpol kivon in pasal mi 20 tobang khosung ahung vah lut kit uvin pa Thangkholet ahung pui doh kituvin ama hi tuni geijin a longdam sa jong aki mu tapoi. Date 13th September ni’n khosung gel phah lou in galmi ten ahin no khum uvin pasal mithum ana thi e. Khosung in 40 tobang ana kicheng in thu le la boijeh in khosungmi tampin ana da lha in tun in nga5 bou kacheng tau ve.
NUNGTHUT KHOMI Nscn (IM) ho khut a ana mollem ho :
- Limpao Singson : Leikot kho nah a kivo ngoideh a chu jou a meithal a kikap lih.
- Thongkholet Singson: Khosung a kon ki kaimang a tuni geija kimu talou.
- Seikai Singson: khosung a kikap lih.
- Ngamkholal Singson: khosung a kikap lih
- Thangtinlun Singson: khosung a kikap lih
JANGLENPHAI KHOSUNG MI ANA MOL LEM HO
Date 13th sep 1993 ni a Janglenphai ho NSCN (IM) ho khut a thi ho:
- Henkhogin s/o Thanglam Singson (inpipu)
- Lamkhopao s/o Lhukhokam Hangsing
- Thongmang s/o Lhukhokam
- Thangsei s/o Paosei Singson
- Lalkhojang s/o Sehkhomang Singson
- Chungjamang s/o Lalkhojang
7. - Sehkhomang s/o Haokhup
- Lamminlal s/o Haokhup
- Sehkam s/o lLhunkhopao
- Songkai s/o Sehleng Singson
- Thangjahan s/o Sehleng
THU CHAINA:
CHUNGA KISEI THUSIM HO HI KEIMA TAH IN COLLECTION KABOL KHOM AHI. TU KHANGA KHANGTHAH TEN IPI JEH A HICHAN NA MUDA NALEH KITHA GIMNEI NAHI HUNG UMKHA HAMTI BOIPI A THU LE LA KHOLTOH ATHISAN LONNA MUN JOUSE CHU NUNGLAH KITDING TI LUNGGEL NEI ANGAIJE.
KUKI CHATE PATHEN IN UMPIJING TAHEN.
Photo: Kuki Black day 2020 at Gelnal village.
~ KYAI KHONGSAI ~
Thusim hi anom lheh e nati le anoiya “LIKE” button khu meh in writer ho na support nau vin, chule seinom nanei le anoiya comments nahin bolthei u ahi.