Home Kukite Gollui Thusim KHUPTING LE NGAMBOM

KHUPTING LE NGAMBOM

1123
0

By–Lelen Kipgen


Masanglaiyin Khupting kiti nungah khat le Ngambom kiti golhang khat ana umin, amani chu koi phung koi chang ahi lhon ding vang tuchan geiyin seichet theina aum jou pon, hinla Thadou ho lah’a phung khat vang hitei dingin ginchat aumin ahi. Chule Khupting te inchen dan chu nei le gouva bulhing le mi phatah te ana hiuve. Ngambomte vang chu doichoi le inchen kitup lou kaose te banga mihon ana thetnu ahije. Hinla Khupting nu le Ngambom nu hi golcha kingai tah ana hilhone.

Galngam kiti pasal minthangtah khat jong ana umin, ama chun chapa khat le numei ni ana aneiyin, aupat hatlai tahin Suvaikenun doithun song ko ah ana khumlih den tan ahi. Galngam chapa min chu Manglai ana kitin chule Manglai chun Buhpite chanu Tonlhing ana kichenpin ahi. Phat chomkhat jouvin Tonlhingin nao ahin vop tan ahileh, agolcha lhonin lom khatin ana bungkhomji lhonin ahi. Sunphat phatle thakhat tahin aoi lhon ahung najin, Thempuhon athoijulela adam chom–pon, lunngdon manin aoi lhon asuhtoji lhonleh adam jitan ahi. Hiche nia pat chun Tonlhing le Jailhing chu kikhen thei louvin ana kivop jing lhontan ahi. Chule “Inao teni hi aso teng pasal gel ahi louva numei gel ahijongle kijolsah hitin, khat pasal khat numei ahileh kichen sah hite,” ana kiti lhontan ahi.

Phat chomkhat jouvin Tonlhingin nao ahin neitan ahile pasal ahi, apu Galngam min alosahun Ngambom asah taove; chule agolnu Jailhing cha jong apengin numei ahi, amin Khupting asah taove. Hichun Ngambom pa vangin aji teni kitepna chu hetphahpeh in anei tapon ahi.

Hitichun Khupting nu le Ngambom nu chu louva mangsepmin akilom lhonin, atoh lhon ding chu atohthei lhona dingin achateni chu thakhat in alupsah lhonin, na chu atong lhon tai. A thachol lhon phatin, “Tou hite, nao teni jong noi chepsah hite,” akiti lhonin agavet lhonleh pon thakhatin ana kitho lhonin nomtah in ana emu lhonin, anao voplai lhona athusei lhon chu ageldoh pei jeng lhonin ahi.

Chuin itobang mongam, “Khat chang chunga khat chang nuiya lupsah hitin, dalha kit tem hite,” akiti lhonin, avah vaset lhonin alupsah lhonin, atohban lhon ajom kit lhontan ahi. Phat chomkhat jouvin sun tou dingin ache lhonin, acha teni chu agavet lhonleh mun khatna ana lumkhom kit lhontan ahi. “Golnu, ithu hitam angai ana hikit jenge,” akiti lhonin ahi. Chuin acha teni avahvaset lhonin amanin jong sun an ane lhontan ahi. Chujouvin mabung ding akigut lhonle Khupting nun “Golnu, tua itoh ana bang mong mong lhonam, ponluiya achom chomin khai tem hite,” atin akhai kit lhonin ama ajon kit lhontan ahi.

Nilhah chephat ahitah jeh in Khupting nule Ngambom nun anga lhontan, achateni kipoh dingin achateni kom ahin jut lhonleh ponlui khatna ana lumkhom kit lhontan ahi. Chuphat in Ngambom nun, “Golnu, ivop laiya ikitepna chu subulhit jeng hite,” atileh Khupting nun, “Pathen phatsah himei jinte,” ahin tin anao lhon chu ahin kipoh lhonin in lamah ahung lhontai.

Ngambomin Khupting alachoina masapen:

“Alennu la deinang,
aneonu la deinang,
amilainu Khupting kadei penne.”

Khupting le Ngambom nungah le golhang ahung hilhon tan ahi. Chuleh khosung le vengsungah akidei akingai lhon chu japi het in aumtan, Khupting pan jong ahin hetan ahi. Hinlah akichen lhon ding vang aphatsah him him pon ahi. Hijehchun khosung mi koimachan hitiuvin tia thusei ngam aum tapon ahi. Hijehchun khosung mi ajatin chengin seiding tomon alachoi taovin ahi. Ala chu:

“Khupting Ngambom,
Lengvai lousonging gamma soldo,
Silpon nin nei nome”.

Hiche la hi asahpehji taovin ahileh Khupting pa nachanga vang athol himhim poi. Ajeh chu Ngambom tehi doi choite, doithemte chule adoi thepnau kiletsahpitah te jong ahiuve. “Khupting le Ngambom jong hi Ngambom te hin doiya akideisahu ahin amani akidei mong mong jong ahipoi,” tia khupting pa hin angaito ahi. Hiche keochu hilouvin Ngambom pa hin, “Kachapa adei mouleh keiju ka–iu lou diham? Achanu u Khupting in bou athohlel hih ding ham, ana kivet tah ta, Acha a–it leh ka –it ding, aphal leh ken jong kaphal ding akhohpoi, achanu thi ding adeileh kachapa dingin phalda meihen”, tia Ngambom pa thusei jeh a jong chu lunghanga achanu Khupting chu Ngambom dinga aphallou ahi.

“Kahao kaphat jeh’a Ngambomte hin hitia hi eibollu ahi. Jingson janson ding neiloute koma kacha solponge, kella thiding bepin ken la kacha solpong ting minla acha solponte”, tia Khupting pa hin angaito ahitai. Ngambomin Khupting toh akichen lhonna ding lampi amudoh theilou phat chun Khupting pul adoutan ahi. Jingkah lamle nilhum kal angah lelin, khojin teng khovah kal angahlel kitjin ahi. Hichu Ngambom lungella chu Sun nilhum kahin, ahiloule khovah kahchun Khupting pa chun alung anaheijintin angailut Khupting toh akichen ding eiphatsah peh tante, tihi ahi. Hijehchun jinglamleh,

“Achung toni lhum loi loijo,
Tingo pa lungheina dinge.”

Atin guhthimin alhi akitheh jitan ahi. Chule nisa ahung lhuma muikho ahungjin tahle Khupting koma aga che kitjin Khupting pala alungel ana chomdeh jipon ahi. Chuteng sunna Ngambom kinepna chu abeihel jitai. Chuteng Ngambomin, “Tingo chun le jo lunglhaina musam ponge.” atin akipat doh in, “Tingo mangpha, A–lan dapan khomlhan kajonne.” tin Khupting jong alupna akijotin anu le apa hetlouvin akapji tan ahi. Hitichun Ngambom jong a in lhungmo jenin aumin aleitol alhun teng insung lutmo jenin vanlam ven,

“Chunga chung pathen, Tingo pa lung hin heithem tango.” atijin ahi.
Lhilong pumin asunglhan alupna ajonji tai. Chule achangin akihoulimin, “Taikho hung vah le Tingo pan selung ana hei tante.” tin kinepna aneijitan ahi. Khupting pa lungel atah jeh in, Ngambom lungsunga thilse ahung kontan ahi. Hijehchun Khupting lim khoigipmin asemin, alhagao akouvin chaalbong sung khatna doiyin Khupting lha chu akhumin ahi. Hiche Khupting lim le lha akhumna chu tuilha pang khatna agatungin ahile, Khupting akho asihin ahung dammo tai. Chuin thempu ho athoisahle lela adamdoh thei pon ahi. Hinlah Ngambom chun Khupting kom ache ding tengleh tuilha panga agobong tun chu apon nuiyah akichoiyin. Khupting kom alhun teng guhthima asin chu ahondoh jileh Khupting chu adam jitan ahi. Khupting pa chu Khupting adam teng alunghang jin, Ngambom ahung teng nadam jin apotdoh teng nana kitjin nabolthu ahi tin aseijin ahi. Chuteng le Khupting chu lhase tahin alhisoh jitan ahi. Amavang Ngambomin Khupting toh kikicheng teileh tia angaito ahibouvin, tha ding vang agut ahipoi. Ngambom hin Khupting hi athoi tengle vang adam teijin ahi. Ajehchu Khupting lha chu apohlut’a alha pehji ahi.

Khupting hi thempuhon i alo vangun aphachom tapon ahile Khupting pa lung akihei tan, “Khupting hi Ngambom toh ka kichehsah louleh thilo ding ahitan, chesang chun kichensah tange. Chuleh kei dinga kitomlah teitei hi kacha Khupting thina ding bou hinte.” tin phatecha lunglhai sella lhahdoh ding adeitan ahi.

Khupting pan Ngambom leh achanu Khupting kichehsah ding angaito jantahin chung thong go hajuhin ajutan, koimacha kholai vahdoh jong aumthei tapon ahi.Khupting pan Ngambom ahungleh kalungel seipeh ingting kipah tahin sol tange, tia angaito vangin chung thong go chun phat himhim ape tapon ahi. Hiche jan chun Ngambomin Khupting lim akhumna chalbong chu tuiyin ana lhontan ahi. Jingkho avah vahin Ngambom athouvin, Khupting lim akhumna gobong chu agavet leh tuiyin ana lhohtan ahi. Chuin Ngambom lunghel lungdon pumin tuidung asuhlhah vangin amujou tapon ahi. Hichun lungdongin vapanga chun atouvin Khupting vang thi tei ding ahitai, tin alonlhi pumin alachoi tan ahi.
Ala chu:

“Atuidung lhahtang,
Peo tuidung lhahtang,
Tingo samang kavaimoi.”

Atin akap tan, ahinlah aphachom tapon ahi.

Hitichun Ngambomin Khupting lha akhumna gobong chu amu joulou phatnin, Khupting chu athitan ahi. Athi phatin khomiten vuiding atiuvin ahile, Khupting long chu lhankhuh’a ateh tan ahi. Hijehchun “Ngambom gakou leuhen thol tante,” atiuvin Ngambom chu agakou taovin ahi. Ngambom vadunga konin akipatdohin, “Khupting long damsa beh gamunge,” tin Khuptingte inlam chu ahinjontan ahi. Khupting chu amu phatin kap pumin, “Tingo chetan, chetan, khulsin sunga samang jalmeito, chun le jo lung heithem lou jehin,” atile khupting chu alhan’a atholin avui taovin ahi.

Ngambom chu Khupting lhan chunga adingin,

“Lhase lou jeno ngai Tingo,
kangai Tingo toh chang–ang kikhan loe.”

Atin alhan chunga pahcha aphutin, lhase tahin a inlam ajontan ahi.
Ngambom umchan chu khosung miten avetnuleh ave ngampen um louvin akap cheh taove.

Khupting thi nungin Khupting ten lou ahinvat taovin ahileh, Thingjabong lentah khat aumin, alham ding koima amujou tapovin ahi. Ngambom tilou alham ngam ding jong aumpon ahi. Ngambom koma ‘nei hung lhampehin,’ tidingla Khupting nu le pa akingapcha josang aum lhon pon, Hijehchun Khupting nun, “Ngambom kamu pou pouleh kacha Khupting kageldoh jingin, hijehchun Ngambomhi thidoh joleh lung olna kamubep ding ahi.” tin Ngambom that ding chun Thingjabong nuiya vompi hangtah khat apansahin, aleh–ah khoithom akaisah tan ahi.

Khupting nu chun Ngambom henga, “Thing nei lham pehin,” gatinge tia acheleh apattui poh cheng la akijil joutan, seingam louvin ahung kile kittan ahi. Chuphatin Khupting naonu Selneng chu anu le apan, “chenlang na–u Ngambom gatem tan,” tin asol lhon tai. Selneng achen athu chu aseileh Ngambomin jong anuppeh tan ahi. Ngambom chu Khupting nu le pa toh lou lama thing lham dingin ache taovin ahile Ngambom jong akingaitoa akigelleh alung jong ahellin, alha jong asen olchachan achen, Gosemin lasah toh akopmin chuin lacheng chu awchangin ahin sadohtah ahi.
Ala chu:

“Tingo na nung teng!
na chun le na jon
joukho sangthing
lhamdin eidei laiye.”

Tin la ahin sahdoh phatin Khupting nu le pa jong akisih behseh lhonin akap lhontai.
Ngambomin athinglham ding chu agavetleh, aleh ah khoithum lentah akaiyin, anuiyah vompi hangtah khat kitum henhuna apan chu amutan ahi. lungdongin aven amavang olmo lou danin aumin, agosem alan, amutin doila asahleh khoithum kai chu aleng mang jou tan ahi, chule anuiya vompi kol jong ache mangtan ahi. Chuin Ngambom jong Thingjabong chunga akaldohin la ahinsatan ahi.
Ala chu:

“Abullah Savom apange,
Aleh–a khoithum akaiye.
Onthingleh sang chung
Tingo dalang ka sai nahi e.”

Tin alham pan tan ahileh, Khuoting nu le pa anuiya akap lhontan ahi. Hichun louva abun khompihon Ngambom chu alachoi kitnun,
Ala chu:

“Hinlai melmah Pu Ngam,
Thinung konglo, konglo e.”
Atiuvin ahi.
Hiche Ngambom thing lham chu aletdan asandan seithei lou ahi. Hinlah Ngambom vang chun alham leh lasah akopin ahi. Malgam lam onpa alhamin, chuin simgam lama onpa alhamin, ahin lham soh tan ahi. Hitichun alham nalam lama nungahho chutoh akisai jitan ahi. Alhamsoh hel phatin akaboma atouvin hiche la hi ahin satan ahi.
Ala chu:

“Malgam lama onthing ka lhamle-o
Mala lanu toh ka kisaiye,
Simgam lama onthing ka lhamle-o
Sim lanu toh kaki saiye.”

tia asahleh alung ahelin Khupting akoutan ahi. Gosem amutin hiche la hi,

“Tingo na lhaolha mela mudin,
Thimu bang hung lengo.”

tin Gosem chu amutleh Khupting lha chu Muthin agosem leh–a ham helhelin ahung lengin ahi.

Ngambomin thing alham jou phatin ahung kumin, inlam ahinjon taovin ahi. In ahung lhun phatin Khupting nun Ngambom jubel khatin availhunin, “nei lachoi lhonin,” atileh Ngambomin “Khupting nu le pa lachoina ding kahe poi,” atiln, ‘ladei nahi lhonleh atin, “Khupting chempong taigeng taigenge; Khuptingte ahchan sumphola kokokok ti e,” tilou adang nangni la ding aumpoi,’ atipeh tan ahi. Chuin kipasal sahtahin akipatdohin inlam ajutleh, leitola Khupting lhana akappa tan ahi. Chuin, “Tingon la tong eidon lou, iti a-lang kada hitaimo,” atin ainah ache tan ahi.

Ngambomin Khupting lhanna pahcha aphu chu ahung pah tan ahi. Hiche pahcha chu mundanga pahchaho sangin adanglam jeptan ahi. Lolhah dingle apullhah ding chu Ngambomin aitlheh tan ahi. Hijehchun mikhattouvin loulha getinte ti aginmo jehin achangtan ahileh, Jan in Sangah khat ahungin pahcha chu ahung louvin ahi. Hichun Ngambom in “Tingo mela kamu Sangah iding nangma lolhah goa nahim? koi hinsol hoiya kona hunga nahim?” tin adongin ahile Sangah chun, “Kapi Khuptingin eihinsol ahi,” atitan ahi. Hichun Ngambomin, “Chutia napi Khupting hinsol nahileh keijong kahung ding ahitai.” atileh Sangah chun, “Hepu nangma hung theipon nate kapi umna chu nangma um nathei ahipoi, mithi kho ahibouve,” atipeh tan ahi.

Ngambomin jong “Chutia keima kahung theilou ding ahileh nangma jong kalha louhel ding nahi.” ati kit tan ahi. Chuphain Sangah in, “Chutia hung teiding natileh kamei hin kituh detkheh inlang kanung hinjuiyin.” atin, chuin Sangah chun lungthim abolin, “Meithah natuh dingham? meilui natuh ding ham?” tin Ngambom chu adongtan ahile Ngambomin meithah kiti chu lhoujotei dingin agelin, “Meithah tuh inge,” tin meithah tub ding chun akigon, Sangah chu alhatan ahile Sangah in, “Pu ngam pu ngam, ka meithah chu hin kituh o,” atin atoko-ah aeh amomsah in Ngambom chu atuhsah in achop leh, Ngambomin Sangah eah chu akibotan in Sangah chun adalha tai.
Ajingin Sangah chu ahungkit phatin Ngambomin amankit leovin, Sangah mei chu atuh phatin amei tahtah ahitan, Khupting kom geiyin Sangah chun alhohlut tai.

Ngambom mithikho alhun lhunin, mihingho insah bangin, phatah in inkhat akisah-in achengtan ahi. Hichun mithiho chu akikhom jiuvin, geh jong agehkhom jiuvin ahi. Hinlah mihem le mihem khat bangin akivop thei povin ahi. Janleh agekhomun ahile, mithiho chu alup tengule lhumlam angauvin, pondung akibuhun lhumlam ngachehin alum jiuvin ahi. Hijeha chu eiho lhumlam ngat a lup hi tehsehon ana jahdajiu ahi. Ngambom jong amaho umchun aumjin, janleh ahung khah komleh ajit avei avetleh, sagu keuseh toh ana lumkhomji tan, chuteng sagu ho chu hoilang sagu tin bangsah banglhang senan aneiyin ahileh, “bangsah banglhang sena eineiyuleh kating kakong aheh chetchute,” ati jiuvin ahi. Chuteng Ngambomin lungdong tahin angaito jitan, ‘itileh amaho hitoh kibang thei ding ham,’ tibou agelji tan ahi.

Nikhat hi Khupting le aloiho ngalhei ding asom taovin ahileh, Ngambom jong paipeh toning vong khat akipoh in anungu ajuitai. Vadungla aphamo jel taovin, phat chomkhat jouvin mao lah khat aphauvin ahile Khupting le aloihon maodo chu nga ahisah un akipoh taove. Ngambom in jong apaipeh toning vong huhna dingin maodo phabep khat alouvin akihuh tan ahi. In lama hung ding akigut phatun, “ihing len diuham. ithilen diuham?” tia asei phatun, Ngambomin “hinglen chula ka hekhatan, thilenu hite,” ati phatin aloiho lhumlheng meide akisohun aleng gam taove. Chuin Ngambom in jong mao tengol sao thim khat akisat in oltahin nahnahin aumnao agalhungin ahi. atengol chu inpama angaiyin aga valutle Khuptingin, “ema nahinpoh lou ham?” tia adoh le Ngambom in, “emacha kahin po poi,” atin ahi. Hinlah Khuptingin a paipeh sung chu avet leh Ngambom paipeh tohuhna maodo ho chu amun, “nga thamkhat nahinpo nai,” atin Khupting in Ngambom chu kipahtahin agopeh in anehsah le Ngambom in adulheh jengin ahi. Ngambom in ago le la maodo chu akavam jitai. Ajingin Ngambom tengol chu amudohun, “Pu Ngam in nga lentah ahinpoi,kihonu hite,” atiuvin akihon taove.

Nikhat mithi khoa umho chun changvai ding asom kit taovin, Ngambom chu chang mun phalaitah khata apansahun ahi. Ngambom in jong Sa hungtei ding ham tin athalpi kaosan apang jingin ahile ema ahungsoh aumtapon, lungmul lentah khat ama umna lang tah’a ahung lhai chul chul chu amun, lungmul chun akom ahinphah phat chun athalpi muh in asunlih in lam lhang langa athai lha tan ahi. chuin changvai hon ahin phah phatun, “Pu Ngam emacha hung lou ham?” atiuleh Ngambomin, “emacha ahung poi” atile amahon, “iti chubanga kitum leng lung jeng nangma dontah’a hung sohdoh vompi chu namu lou ham?” ati phatun Ngambomin, “kamu poi lungmul lentah khat vang kamun, ka thalpi muhin kagah sunlih in lamnui langa ka thai lha tai.” atin ahi. Chuphatin aloihon agaveuvin ahile lungmul chu ahin mudoh taovin, amumasa pen pan kholhang ahin samin, “Hungun Pu Ngambomin ivompi seiyu chu athat tai ” aki tiuvin akikou khomun inlama Ngambom lungmul tha chu aloihon vompi ahi tin akipoh taovin loupi tah in akhom taove.

Ngambom in, “Tingo ahileh kei hi nangho toh thakhata iti kauma kalhat khom thei ding ham?” tin adongtan ahi Khupting in, “keiho bang banga umding le kivop ding nadeile tun inlanga che kit inlang napute vohchal tuhnga khatin gaki lhalho sah in lang chuteng asa chu naneh jou teng kipot jolselinlang lhumlam ngan nathalin nakem chunguvah lum lehchun chuteng phaten kivopthei taohite.” tin aseipeh tai, hibang chun Ngambom inlam ahung kilen, Khupting seibang chun apute akilhalho sahtai. Chuin akipot jolselin akem chung uva lhumlam ngan, athalngan, pondung akibuhin alupleh Khupting loihon vana konin songtum khatin adip kotah ahin sepeh uleh Ngambom athitan ahi. Hiche nia pat chun Khupting le Ngambom hoitah in akivop thei lhontan ahi.

*”Koi hile akitepna subulhit lou chu ama dinga manthah na ahi.”*
*BEITA.*

*_Mihem hijeh a sut khel sut val aum khah leh Pathen min in kingaidam ute._*

_*Kakipah e.*_
_*Keima-Lelen Kipgen.*_

_____________________

Previous articleNUIBOM 15
Next articleNUIBOM 16