Home Thilha Thusim KELCHA HO HUNGKONDOHNA

KELCHA HO HUNGKONDOHNA

541
0

(Thilha thusim)

~Sanchong Mangkholen Haokip

Masanglaijin sahsolam gamkai, Maap-gamsunga thinglhanglhang khopi lentahkhat anaumin ahi. Nungah-gollhang, chapang khangdong chuleh tehse anatam in ahi. Khosung chu anachohthetnin anom in, khomiten koima umnalam hephalouvin anakhosa uve. Hiche maap gamsunga chun
Ju-le-va atam in, pahcha jong jatnamkim apah in, amol-alhang akichoisellin, mihemte ngaichatjouse akimsellin, agavahlutjouse mondenna mun, gaal-le-tol kiti kihetphah louna mun, chuleh khokunglui tah khat anahi.
Akho gallang chu Naga (milong) ho zalentah a achennau gamsung ahikitne. Agam aletjehchun, Naga ho bolna vangkho tochun akivang-gamlhat thim in ahi.

Maap gam kitihi kailedon kiti kihetphahlouna, koima thunoija umlouna, jangphaisa banga zalentah a lenna gam tina ahi.

Hiche thinglhang kho nomtah achun mitampi anachengjongleh, golcha kivoptheitah pasal gollhang 2 anaume. Amani kivoptheidanchu mijousen kidang asaovin adatmo lhehjenguve. Khatpa chu khonahlanga cheng ahin, khatpa chu khotolanga cheng ahi. Inn kinailhonjong ahipoi. Aneolai lhon apatnin, thangkam-pelson kitiho ahinboipi lhonnin atamjon gammang lah a hinkho ahinmangkhom lhonne. Thingpoh-twikhai, changsuh, lhomlhang vailoukonkhomma heijam sap, chuleh som-gekhom kitiho adonse lhonloujeh in, a-inkoten ahouset jing lhon ahi. Ahinlah, voh le hil a kidoidingchi ahilhonlouphatnin, a-insungmiten jong anamohvet tauve. Koima hillouvin thangkam-pelson dan athem lhonnin, tehse hon kidang anasaovin ahi. Amanin ahaboipipenchu thangkam ahi. Jucha-vacha, vagih-vengke pohnading mechang-thaang, vacha neo ho pohnading thom-thaang, buithang, khochep-thaang, kuoldo-thaang, pelchep-thaang chuleh adangdang anaboipi lhonnin ahi. Chapang dang toh jong akivoplhonpoi. Amel lhon ahoijin, vetnom leh lungsetset aumlhon’e.

Phat le nikho, kum le lha achechen amanijong gollhang lhingset ahunghilhontai. Tehse hon anaginchat bangun mihoitah, michingtah, mifeltah, mihat tah chuleh mihangsan tah ahunghilhontai. Kichat-tijat kiti ahelhonpoi. Gollhang-khangdong sonmelpu ahunghi toh lhonnin, thangkam-pelson ahin nungsun lhonnin, gamlen sakap-sadel bouseh ahinboipi kit lhontai. Meichang, meilou meithal kitiho akisuhtup lhonnin, nisehleh gamleng in achekhomji lhonne. Nikhatjong kicholdo louvin selpi-vaikon atho lhontan ahi. Gamlen, samat sakap sadel kitihi amani boipipen chu ahitai. Sapi-samang akaplhonnin, niseleh sakaplouva ahungkile nilhon aum ngaipoi. Sapi-samang tampi akaplhon ho gahminphahthei chu Sachung, jangsel, humpi, keipi, gamsakol, gamsel, lutnu, vompi, sagol ngalchang, sajuh, vompi kitihohi atamtha pen lhon chu ahi. Sapisamang (salentahtah) hohi nisehlomlom a akaplhon vangchu ahidehsampoi. Sapi-samang amujoulhonlou nikho jongleh saneoneo tichu sakhi, sasan, keipong, sajo, sapeng, sasan (pelkai), keipong, saphu, salei (saku), leikheo, jong, guldu, ngao, kei-ahsi, valup, kitiho vangchu niseh-nisim tobanga akapjinglhon ahi. Vaang (luck) aneilhonlouni jongleh vagih-vengke beh ahipohlut teijilhon ahi. Asakap asatha lhon thu leh, ahatdan apildan afeldan lhon thuchu muntinna akithangtan, mitin seiphat le pachat ahungchangjing lhontai. Khosung haosapun a-aipeh (aloppeh) lhonnin, selchal khat athatnin, khomite toh anekhom uvin, mipi masanga pachatna thu tampi aseijin ahi. Hapsapu hin chanu-2 bouseh aneijin, chapa neilou ahi. Alungthimmin “kachateni toh kikichensah theileh” tihi ama lung ngaito khatchu ahijinge. Ahinlah, akidei-akingaimong ahiloujeh uvin upai aumkitpon, nomphua kichensahje jong umtheikitlou ahi. Alangkhatna, gollhang teninjong haosapu chanu teni chu athimlungsetkit lhon ahi. Kidangtahkit khatchu ahileh, haosapu chateninjong hiche gollhang tenibouchu sunlejanna agelgeljingkit lhon anahi. (Gollui laija chaga genthei khatnin haosate chanu gahhelding kitichu thil hahsatah anahi).

KHOSUNG A LHOLHUN KUT

Ni-le-lha, phat le nikho, chuleh kumkiheichin ache dungjuijin “Lholhun Kut” mannading tohgon loupitah in ahinneitauvin ahi. Hiche kumchun chaang le mim, muchi-chivo ahaotheijun, nehlechah anengjengjungin ahi. Meithai-chaga ho jong akham-kham a “simbeng changnoija alaampet” abangjengun ahi. Kut mang dingin khosunga nungah-gollhang, nupi-upa, nunao-chapang, meithai-chaga chuleh tehse honjong kigotna lhingset aneichehtauve.

Vangphat umtah in, Kut niloupi nikho ahunglhun ding konchet chun, gollhang gamleng tenin jong Ngalchang tuh-12 khat leh sajuhchal lentah khat ahinkap kit lhontai. Amaninjong Kut gonop kipapinajallin, hongphaltah in asakap lhon chu manbeijin ahintohdohlhon tan ahi. Haosapun ajahdohphatnin akipahbehseh in, amanjong selchal lentahkhat ahintohdohkittai. Sunnilhum jankhovah in nunnop-tangkho jaila a-oijun, laam-kol aphut uvin, kipahtah in heijam asam un, hanla asaovin ahi. Kut chu anopvaljeh in, anikho asuhsaobe uvin nithum kijommin aboltauvin ahi. Julesa nehledon nengjetnin abollun, suntengleh kichep-golseh jatchomchom abollun, koima umnalam hephalou khopmin Kut chu amangtauve. Nungah hon gollhang tenichu, ponsandup asilpeh uvin, delkop akoppeh uvin, tuhcha asompeh uvin, aluchunglhonna muvanlai mul atahpeh un, saipikhup le thangnangpon asilpeh un, lamkolsunga alaam piuvin angongkoijun ahi. Golhanghon gingdemdum chohdemdum in khongpi dahpi achuum uvin, upa hon pengkul le gosem amut uvin, nupihon lhemlhei asatgingkitnun, tehse hon kipa vetsahnan meithal akap uvin ahi. Suntengleh kichep-golseh kitetna jatchomchom tichu kaangkap, tengkho, lhaichop, kungkal, khao kiloitet, songse, kiti abollun, hat kitetna jatchomchom jong abollun ahi. Gamleng gollhang teni chun kitetnajouse a hatman kipaman tampi akisanlhonnin ahi. Ngalchang kappachun haosapu chanu alenpennu bouchu guhthim in avelhi jingtai. Sajuhchal kappa jongchun aneojonu bouchu amitsih in avelhi jing kittan ahi. Alangkhatna haosapu chanuteni jongchun amani ahinvettoh kitohchetchetnin ahive kitji lhonne. Kamdam aw-nemma thimthu khaobanga sutkhomna mong aumlouvangin, selungguh in kihetthemna aneitauvin ahi. Phatchedungjuijin Kut golnop loupitahjongchu akichaikittai. Haosapu chanu teni leh gollhang teni vangchun, kumlhungkeijin Kut-golnop kiboljongleh chimloudiu dinmunin aumtauve.

LENKHOMLAI NIKHO ACHOM TANGEIJE

Khosungmiten nom asavallun, Kut golnop pulchu adouchehtauve. Ahinlah, koukit theilou lungset um phatchesaho chu sihtwibangin alongmangin, koukit thei ahitapoi. Gollhang teni jong nidanga agamlen ngailhon bangin, gamlen-sadel akipankit lhontai. Naiveldunga gamsa alhomjepjep phatnin, amanijong mun-gamla thimtah, Naga ho gamsung a gamlen ding lungtup aneilhon phatnin meichang meilou meituh chemcha kitiho bulhingsetnin akigontuplhontai.

Hiche jan chun, Ngalchang kappa chun, janmang kidangtahkhat aneijin, ajanmangchu hitihi ahi. Aloipa (sajuh kappa) toh gamlenga acheche lhonnleh vadungkhat anaumin, hiche vadungtwichu anehdehduhjengin, abangleh thisan bangin ahungsandupjeju jin ahi. Anohgalkai got lhonleh, pulou-helouvin twichu ahungsoh in, aman ajepleh ajepgalkaitan, aloipa (sajuh kappan) ahijepleh twisunga akipeidennin, twipi kinongjeju lah achun apengjah jengin, panpi ngaichan apengpengjengin, gahuhdohding atileh amajong thitha teiteiding ahiphatnin anungche ngamtapoi. Chomkhatjouvin twipi hattahsunga chun ahbollin apeilutnin alim-amel akinungmukit tapoi. Amajong akichavallin ahungpenjah jengleh, ahungkin khangin, athilmuchu janmang joh anahikhatai.

Janmang ahijengvangchun alunggel anomtapon, ajing jingkahchun aloipa (sajuh kappa) chu asepehtan ahi. Aloipachun, gamlen dingbouchu agelkhohvaljeh chun, aloipa janmangchu imachan agelpehtapoi. “Pasal in janmangthu pou kitahsandingham, phalbi mang ahibouve, na-ehhol natheh ngimloujeh a hitobang janmang chu nanei ahi,” tin tot tokopmim adonbutnin, imalouthetnin agelpehtai.

Gamleng dingchun avaikonlhontai. Hiche nikhochu kidangtah in nikhodang toh abangbehpoi. Juham-vaham danjong lamdangthimtah in aume. Gamlenga ache nahnahlhon vangchun, aloipa (sajuh kappa) maiso chu nidanga amaiso toh abangpon, pao jong apaonombehseh poi.

Nilhumkeijin saa adellhonnin, akapkhahlhon jouse khatcha athi aumpoi. Akhonungleh athikaina nung ho ajuijuiji lhonleh, achaina (akhonna) aumtheikitjitapoi. Khat akapkit lhon jongleh abepbep ahikitjitai. Khatcha akaplih lhonlouchu amaninjong kidang asalhehjeng lhonne. Achebbe lhonleh mun-gamlha tah aphalhontan, nisa jong molpanglepding koncha ahitai. Kinungle dingla gamlha mongmongkitta, geden ding chula hitheikitlou, lungdongtah a aumlhonpetnin, sasan (pelkai tia jong kihe) khat ahunghammin, aloipan agepgepma agakapleh adahkoptah akhan, sasan chu akilihsuh in, chomkhatjouvin athoudoh in ajammangtai. Athisan potna nungchu ajuiui lhonleh agamlha chehcheh in, ajojonan khojinnin alapdenlhontai.

Inlanga kinungle dingla hahsata, gedenkitdingla hitheikitlou, gilkel-dangchah athohlhonnin, lunggentheitah in hinkho amanglhontai. Gentheina meipin jinkhumlhon jongleh, saa chu khatbeh kap lhonleh agimnalhon beidomding ahi. Hiche nichun saa tampi akaplhon vangin khatcha akaplih lhonpoi, amaninjong nidang-lhadanga asakap lhontoh akibahloujeh in kidang asa lhehlhonne.

Ajojonan chenading lampijong ahekit lhontapoi. Hijehchun thingphung sangtah chungkhatna akaldohlhonnin, agamsung umdanchu ave lele lhontai. Masanga alhatkhahna lhon gamsung ahiloujeh ahi. Naga (milong) ho chenna gamsung ahiphatna asuh-asah ahet lhonlou ahitai. Amani umna gam hi, gam-gimneitah ahi. Lhomi, gamnupi, chomnu, gamkaose chuleh lhangsampi kitihojong umjidan ahi. Alhangpia Naga hohi kaose atamkit uvin, jantengleh agamsungu chu iveleh, lhumlheng lengle bangin “kaomeide” tamtahtah alenglahlahjin agimneiji lheh’e. Chuleh gamgimneitah mihem husa kiti kijahkhah louna mun ahittahjeh in, thilha jong atamlheh’e akiti. Gahhet thei gamthilha hochu pheisam, morthal, joumi, lhangnel, husum, maltong, ngalgum-thilha kitihohi tamdehsetdan ahi. Aveldunglhonna thingphung ho ahungkilinglahlah jin, mihem pen gin tobang, abangleh mi hungnui ging lahlah, kitihojong ahungkija pantai. Ahinlah gollhang tenihi milungkhoh, mihangsan, kichatneilou cheh ahijehlhon jehchun neokhatjong a-olmo lhonpoi. Ahinlah, itobang ahinto lhonding seithei ahiloujeh in, kigingthemtah leh khothe-ngaithetnin ameipumlhon kaosan akoijinglhontan ahi.

Thingphungchunga gamlego avet lele lhonleh, agal molpanglanga meikhu amulhonnin, amaninjong “mihem chenna hiteijinte” ti kinepna lentah aneijehlhonnin, hichekom munchu ajonphei lhontai. Acheche lhonleh, loupitah a kisa song-inn loupitah khat agamudohlhontai. Song a kisa inloupichu amulhonphatnin kidang asalhonnin, vetjong avetnomlhonne. Inn dangdangjong umkitlou, gammanglah a achangseh a kisa inn loupitahchu datmolouthei ahipoi. Asunga agavalut lhonleh, mei el-lenglungin akitih kitnin, meichun mit tih anwipoi. Bu-thuhsan akikoijin, bu bouseh khulenglunga aumchu amulhonnin, me vang khatcha ajaokitpoi.

Amaninjong, bu kithuhsa khulenglungchu avetlhonleh aducha lhonnin, agilkelna lhon akibelap jenge. Aneinu-aneipa mel akimukitloujeh in, ane-ngamkit lhonpoi. Aneipa nga tokopmin inn kisahdan ho chu ave-lele lhonnin ahi. Datmo umtah khatchu, kot (door & window) hochu ahi. Iti kikha a, iti kihon ham tihi datmo umtah ahi. Akikha leh kihongtheitalou, akihon leh kikhahtheikit talou (inn neipan bou abolthei) tina ahi. Insung invel hochu avetvet lhonleh, kelcha tamtah inlamjonnin ahungkitollun, room sungkhatchu ahinlo dimset tauve. Aumdanhi kelcha vahpa (kelcha ho hungkondohnapa chenna mun anahidan ahi). Tehse hon, kelcha hi thilha hon anavah u gancha ahi anatiuve. Chomkhat aumkit lhonleh, inn neipa ahungvailhungkit tai.

INN NEIPA HINDAN LEH AMELPUTDAN

Inn neipa or kelcha neipa chu amul thethujengin, amitol letlutnin, atahsa asangin-alennin, amit teni chu ahtui tebep ahi, abilkol tenichu godal tebep ahikitnin, akengphangteni chu bongkeng tobang ahikitne. Amelset danleh ahoimodanchu atepiding aumpon, kichatchat tijatjat aumjenge. Atilbom akikhaichol dehduh jengin, anamsetdan chu aseije aumpoi. Anahkuijong khangbel tobang ahin, amitchangteni asanpeh kitne. Atuhkhuh langa abilkol khat jong aumkitne. Akhutjungho jong tengcha muh bangin ahemsesu jenge. Asamjong abahthethu in, asamlah achun sahitpi, lungmicho, lungtol, lungmul kitiho avahmetmut jengin ahi.

Ponchun khatna naosen tampi ahinkichun in, khangbelsunga akengin, naosen hochu avetlhonleh mihem ngenbeh ahi. Naosenhochu akap un, apenguvin akisaisaijenguve. Aken gopjouphatnin, naosenjousechu akamsunga abahlutnin kamkhatbou asahtai. Kot ahinkha leh, akihongtheitapon, baang leh kot chu akihekhentheikit tapoi. Mei kitina tapkong chunga chun, saa kithilna satul (thihtul) tampi aumin ahi. Mihem te gogopna a amanjidan ahi. Milen ho kigona thihtul, mineoho gonading thihtul, naosen ho gonading thiltul atumtum in aumcheh in ahi. Chomkhatjouvin kelcha ho umna kotneocha jongchu agakhahbingkittai. Kelcha hochu atam uvin vetnomnom aum uve. Kelpi, kelchal, agolpai, anu-achal chuleh anoujong tampi aume.

THINA HIN GOLCHA KINGAILU TAHJONG ASUKHEN IN, THINA HIN SUHKHENLAL ANEIPOI

Thilhapa chun, gollhang tenichu ahinven, kipahtah in hitin ahinseitai. “Vo mihem teni, nahunglhon kakipahlhehjenge. Me ding kaneiloujeh a, meholla kanachedoh ahi ahinti. Gollhang khatpa (sajuhkappa) chun ahiven, “Nanghi tujanna ka-anchah ding nahi. Naloipa hi jingjingkah a kanehding ahi. Namel lhonjong ahoitheijin, atuidingchi nahilhonne,” ahintin anuihamlahlah jenge. Masanga kichat tijat kiti anahekhalou tenichu kichat-tijat, lungdon-khoisatnan alodimlhontai. Akithingthing jenglhonnin, paojong apaotheilhontapoi. Lunggelje kihuhdoh dingdan jong ahethei lhontapoi.

Thilhapa chun gollhang (Kut nikhoa sajuh kappa) chu ahinmannin, thihtul lentahkhat ahinladoh in, atohom (ahollom) sunga ahinthillutnin, meija ahin goupantai. Gollhangpa chu akitommin, apengin anu-apa akouvin, panpi ngaichan hatah in ahungpengin athipaipaitai. Thilhapa chun meija agou gep in, ageplailaichu anehjouthuthu in, chomloukah in, pasal chutepichu anejoukeitai. Aguhojong apaimangpoi. Neokhatjong khenlouva anehchaijeng ahitai.

Aloipan thil umdanjouse chu amittah in aven, akichavallin akithingthing jengin, lunggelje himhim ahetapoi. “Vo Pathen, panpibei keimabeh neihuhdohteiteijin, vanlam aven atao-tao jengtai. Jingkahtengleh kagolpa kibolna bangbanga keijong eikibolkitding ahitan, ikatidinghitam? Ka ngailuttah kasingsung ngaicheng komma neipuilut teiteijin”_ tin amitlhi longchutchut pummin Pathen henga ataotai. Thilhapachu a-oiva val behseh phatnin, a-imu mildeltai. Anah haithethujengin, anah haigin jongchu gammangsung akithongjenge.

Gollhangpa chu akaka leh, hetmanlouvin ana imumildeltai. Janmang chomcha aneijin, amangchu hitihi ahi. Melmu khahlou pasal khat ahungin, “thihtul-2 chu gou-ampeh inlang, thilhapa mitchangtenichu sunjotnin” ahungti ahi. Hichejouchun ahungkhangdohtai. Pathen vantil khat hidingin tahsan aume. Ajanmang a kiseibangbang chun, thihtul 2 chu agou-amsellin thilhapa mitchangtenichu asutpehleh amit teni achotai. Thilhapa chun na-asavallin gamvalaithong in apengjahjengin, akisen in, uipisohmo bangin ahi. Keipi bahkai bangin ahutumletlut jengin, songbaang chu achupleh huipi-gopi ahungkitho jengin, kolphe aphen, akitom ginchu vanlai-kehkhe abangjengin ahi. Golhangpa chu kimandohtheileh tibouseh chu jankhovahkeijin aboipitai. Ahinlah, amit-hah leh amitcho kibanglou ahijehchun upai aneitheijeppoi. Alangkhatna gollhangpa dinga kiseldan ahahsat jep kitna chu ahileh, muthim-lhangkhal lah ahikitjeh in kiseldan ahahsa lhehkitne. Thilhapa chu amitcho tajongleh, a-insungjouse achinpha ahijeh in, alampipi aumkitnin amandohdehdeh jenge. Gollhangpachun kiselna ahahsat behseh phatchun, kelcha ho lah achun amohchoplut jengtai. Kelcha honjong akicha kit uvin, ajamchehlahlah kit uve. Kelcha agolpaikhat hi ajutjut jengin ahileh, khovahkon langchun hiche kelcha chun ahin ngaidohtan, golkhatbangin aumtheilhontai. Mihem mel mukhaloubeh kelcha khat gahsuh-ngoi kitichu thilbai ahipoi.

Phat achechen, kho ahungvahtan, ganhing juleva ho jong ahungjingthou pantauve. Thilhapa injong athi teiteiding akihetchetphatnin, akelcha ho jouse lhadohding lunggel ahinneitai. Kelkotneochu ahongdoh in, kelcha ho luvumchu khatkhatnin ajutnin, abanbannin alhadohpantai. Gollhangpa chun, ama kingaipi kelcha chu, aphahsam (atungtun) chunga adinsah in, ama a-opma akithollin, thilhapachun kelcha chu atungtun ajutpeh a alhadohleh, gollhangpa jongchu ajaothan apotdohdoh theitai. Pathenin apanpi mongmong ahidan muchet theijin aumtan ahi.

Thilhapa chun kelkot chu akhahtupchetnin, asunga gollhang pa chu umnalaijem, tin ahol hol nalaije. Mihangsan gollhangpa jongchun gilkel-dangchah thohpummin, khutguhkeovin inlang ahinjontai.

Hiche ni apatna, kelcha hochu vahcheh uva, mihemten gancha dinga ihinkivahkhah u ahitai.

Gollhanpa chu inn agalhungin, haosapu komma hetsahna report agabollin, haosapun akhomite jouse akhom in, gollhangpanjong thilsoh ijakai jouse aseijin ahileh, mijouse akaplou alhisohlou khatcha aumtapouve. Mitampin lhi-lonpi cheh jongleh, haosapu chanu chun apona dehsetnin, amitlhin asomai akhu jengin ahi.
Hiche nilhahchun, jankhovah keijin mipi kalemao awgin akithongjeju jenge. Gollang teni che na gamkaija koimacha nungchekitloudin, haosapun khamgahna thupeh khaotah aneitai. Athisa hunghingdoh tobang ahijehchun, selchal khatnin alha-lho tauve.
Tunichan geijin, hiche map-gam khel langa gamgimneitah sunga chun, koima avahlut aumtapoi, avahlutsun jong koima hingledamma hungkile aum ngaipoi, tin akiseinalaije.

Thusimbu Machal jing thei na ding a pan lanom ho kipah tah in lem ahijing in ahi anoiya button “Click Here” khu meh utin details anasim ute.

Previous articleGolngai nunnem
Next articleNUIBOM-37