-Lelen Kipgen
Kum 100 dan seh le hitobang thilsoh gimnei aso jing hi ipi ti mong mong hitantem?
The Great Plague of Marseillie kiti Europe a kipan in 1720 kum in Marseillie, France ana lhung in, hiche mihem pul, natna hise jeh hin mihem 100,000 val in thina anatoh un ahi.
1820 kum in Cholera pandemic, kiti Calcutta a kipan natna hise ahung lang kit tan, hiche natna hi ana khohse ma ma jengin Asia Continent sunga ana losoh deh in mihem asang aja a simin thina anatoh un, 1820 Cholera pandemic jeh a thi jat kichehtah record anaum thei pon ahi.
1920 kum in Spainish flu, kiti, 1918 flu pandemic, tia jong kihe natna hise khohtah ahung lang kit tan, hiche natna jeh hin mihem 5,00,00,000 in thina anatoh un, mihem 500 million natna ana kai un ahi.
Ahile tuhin 2020 Chinese Coronavirus, Covid-19 tia jong kihe, hiche natna hi ahung lang kit tan, gam 195 val athechen soh tan mihem lakh a sim in thina itoh taovin million a sim hiche natna ivei taovin ahi. Tun jong ani ani in natna vei leh athi akibe jingin ichan ihinphah diu ham? ti vang seithei ahitapon ahi. Nikho khat le hiche natna hi ahung bei nikho khat chu hung um nante, ahinlah vanuoi economy atong kha tan gamsung economy jong hatah in atongkha tan natna hi hung bei henlang hijong le ipi ahung soh tadem? Vaichat gal(kiel lhah) chu imacha loubeh a hung lhung thei ding dinmun in aumtan ahi.
Tuchung thilsoh hi akhatvei na ahitapoi, iseisa ma bang uvin masangin jong hitobang thilsoh hi vel ijat hamkhat anasoh sa ahitai, tuhin hiche natna hi hung bei henlang hijong le jalhang hinkho man chu masang banga jalen tah a hinkho man na vang hung umthei lou ding dinmun in akilang e, ipi hijong le lung linglao behseh bol pou hitin imailam hinkho diu phatna lam mano ahithei nadin taona toh thon kinem in galdot jing uhite.
Kakipahe, Christa jal a nasopiu keima Lelen Kipgen.