Home N Lhungdim FREEDOM FIGHTER KITI HI IPI TINA HAM?

FREEDOM FIGHTER KITI HI IPI TINA HAM?

279
0

:Manipur a Freedom Fighter tithei koi koi um em?

Asun:
N.Lhungdim
Thangting House
Molnom- West

12th September, 2020.

Freedom Fighter akiti leh CHAMLHAT GALSATMI hokhu kiseina ahipen in ahi.

India gam hi British ten kum 190 tobang [1757-1947] vai ana hom uvin British Vaipohna a kon a India Chamlhat na dinga ahinkho toh ngam a jat chom chom a Gal ana sat athilo tamtah aum e hiche ho lah a minthang khat chu
Bhagat Singh kitipa chu khat ahi.

Galsat dan jat chom chom in mihon gal ana sat uvin kimkhat chu ahileh thisan naisan kaina ahin kimkhat chu ahileh thisan solou a galsatna ana um in, thisan solou a English a Non-Violence kiti a hung kipan ahi.

Mahatma Gandhi in South Africa a experiment ana bol a hiche a kon a India a ahin pohlut a Pyolitical Party ana umsa Indian National CongressINC 1885 a ana kiphutdoh chu ahin manchah a gamdanga thisan tamtah long a chamlhat ana mu u hijong leh India Chamlhat na Gal hi kidang tah a thisan solou a 1947 a ana ki mu ahi.
Ahinla vangset umtah in lamkai luboh pen M.K Gandhi chu Hindu Mahasabha hotoh kimat Nathuram Godse kiti pa chu thisan so in January 30,1948 in ana kap lih in ahi.

Hiche tobang chun Bengal gam ah mitam tah in thina manna ana toh in amaho lah a hung minthang pen chu Subhas Chandra Bose kitipa chu ahi. Ama chu mi kidang mong mong ahi. Gandhi hon thisan solou a chamlhat muding tichu atahsan lou jehin akigu mang in Germany alhung inGermany a kon in German to kimat Japan alhung in Japan a kon in Singapore ah INA Indian National Army ahin phutdoh in Burma ahinpha in Manipur chan ahung lut in Manipur a jong Moirang a INA Flag ana khaidoh e akitin ahi. Thulam leng a kija dan in Churachandpur Saikot kho jong ahung phan akitin ahi.

Assam gam a jong Freedom Fighter phabep pi ana um in thina anatoh ahilou leh ana kikhailih jong aum sao sao in ahi. Jorhat a ka posting lai
[1975-1983] in Kushal Kanwar kiti khat ana um in Jorhat town a kipat Jorhat jail lang jotna lampi khu Kushal Kanwar Path tin ana minvo in ahi.

Achung a isei uchu alhangpi a British Vaihomna a kon a Chamlhat na dinga agam gam a Gal ana sat uva thina ana toh loi thu isei uh ahi.

Tuni a iseinom uchu Manipur gam ahi koi koi in chamlhat galsat ana bol em?

Phaitol a um Meilhei ho hin Chamlhat Gal ana sat khah uvem? Ahilou leh thinglhang a cheng Kuki leh Naga ho hin hiche Chamlhat Gal hi ana sat khah uvem tihi veute.

Meilhei ten British a kon a Chamlhat gal anasat uve tithei pen hi Manipur lengte insunga leng masa Chandrakirti in ji 6 ana nei in chapa 10 tah ana neiho kikah a thunei vaihom na kichu jehin English mi Quinton kitipa holoi mi 4 alol ana tanpeh uleh Governor General pa alunghang in sepai Column 2 ahinsol in April 1891 kum in Pallel kom Khongjom ah ni 4 gal ana kisat uvin hiche mun a Meilhei gal hangsan Paona Prajabasi kitipa chu ana thilo in ahi.

British Sepai ho Imphal khopi ahunglut uvin Kangla Fort ah Tikendrajit leh Thangal General ho ana man uvin August 13th 1891 kum in tua Mapal Kangjeibung kiti Pologround kom ah ana khailih un ahi.Hijeh a chu Meilhei hon loipi tah a Patriots’Day atiuva kumseh leh anit u ahi, Chuleh State Holiday ahi sah u ahi.

Adihtah a chu Manipur Govt hin Kuki Martyr Day kiti hi nikhat State Holiday a a phonding u ahi in Kuki te hi Politics lama ilhah sam uva NAM SANG A PHUNG BOI PI IHINAH LAI JEH UVA MEILHEI POLITICIAN HON JANA EIPEH LOU UVA PRO NAGA HIJING U AHIN AHI.

Amaho tailou hi British te a kon a Chamlhat muna dinga ahinkho uh ana chan hetthei dom chu amaho bou ahi.

Ahileh thinglhang a cheng Tangkhul hohi chamlhat gal ana sat uva thina anato uh akija kitpon ahi. Tamenglong langa eihon Milong itiu Govt. in Kabui ana tihou jong hi kihoutoh a British te ana dou a gal anasat a ana thilo um em ti phatah a ivet a ahileh aum kitpon ahi.

Ahinla phatkhat lai a Tamenglong Kombirei kiti mun a ucha 2 Jadonang leh Gaidiliu in Houjat khat ana pohdoh lhon a Sampi python khat ana vah lhon a Meilhei thing at a che mi 4 ana thi chu amani ngoh a ana umjeh in British Govt. in ana mandoh in Jadonang chu Manipur Central Jail tua Keishampat kom tuipang ah ana khailih uvin ahi. Gaidinliu chu Tura jail ah ana khum in 1937 chun Jawaharlal Nehru Shillong a ache in ana kimutopi in nanghi Rani nahibou hime ana ti in Rani title amu pai in khonung in Rani Gaidiliu ahung kitidoh in ahi. RANI HILOUBEH RANI HIDOH JOH AHI.

Amani thusim hi Milong ho lah a lekha them masa Prof. Gangmumei Kabui in historian khat ahijeh in Chamlhat Galsat[freedom fighter] dan a aheidoh a Manipur Govt. leh India Govt. injong Freedom Fighter dan a ahetpeh dan in ana umdoh in ahi. Aumdan chu ama ni hi British te douna a kigonna mong nei a movement tidi ham ana bol lhon jong ahipon ahi. Amani Hou jat khat apohdoh lhon chu Milong dangho thunun na a neiding a Sampi khat avah lhon a Sampi Katna a thil ima ana thum lhon ahibou in ahi. Ahinla Prof. Gangmumei Kabui in chingthei tah in Freedom Fighter dan in aheidoh in Chamlhat Salsat a thi Martyr dan in aum doh lhon tan ahi. Semthu Chamlhat Gal sat a thi ahi.

Aban ah Kuki hohin Chamlhat Gal inasat naova hin Kuki te political History phatah a ivet leh 1st World War kipat til lai a Manipur lengpaChurachand Singh kom a British te in France gam a natong Labour ding mi 2000hin hol in atiu chu hiche mihol le ding chun English a Recruiting Officer ding in Ukhrul a Missionary a hung William Pettigrew kitipa chu ana pang in vangset umtah kiti ding ham ahilou leh vangphat umtah in Kuki Haosa ho Manipur thinglhang gam a kum 200 val chamlhat tah a ana cheng uva koima noi a kunlou a kiletsah tah umho chu gamla tah a Kuli a che dingchu apum detthei lou jeh uvin agama gam ah ana kihoutoh uvin Naga Hills, Burma leh Manipur a kihou toh leh kithotoh chet in Gal ana bol uvin Kuki Haosa Tamenglong lang a um, Ukhrul gam a um leh Tengnoupal lang a umho aban a Naga Hills leh Burma lang umho Kuki te Gal Kholhang Sapna WAR CRY ,THINGKHO leh MALCHA ana mang uvin Gal ana pan uvin ahi.

Tulai a Tamenglong kiti Milong khopi chu Laijang akitin Laijang Haosapu chu Pu Tintong Haokip anahin ahi. Chulai a Jampi Haosa Khotinthang amin lhem Kilkhong kiti Henglep Haosa Pakang, Goboh Haosa Leothang, Loibol Haosa Holjason, Tingkai Haosa Mangkho-on, Aisan Haosa Chengjapao, Chahsad Haosa Lhukhomang@ Pache, Mombi Haosa Ngulkhup kiti ho British Govt. in December 1919 chun Warrant of Arrest anaso khum un hicheva soikaipa chu R.E Holland, Secretary to the Govt. of India, in the Foreign & Political Dept. in Regulation iii of 1818 dungjui in ana man uvin Sadya Open Jail ah ana khum uvin kum 3 jou in ahin lhadoh kit un ahi.

Hiche Jail a khum lutding a ana mat uh Loikhai Haosapu Pu Semchung chu ana dammo jehin Kohima alhun un Kohima Jail ah ana khum uvin ahi.Jail sung a ana thi in ahi.
Kajahdan in Loikhai gollhang ho akeng in ache uvin Kohima a kon in Haosapu long dapsa chu ahing nalai tobang in Tollai in ahinpo uvin Loikhai kho ah loupi leh ja umtah in khomi te mai ah ana vui uvin ahi akitin ahi.

Keigel dan in Gal abol naova ana thi um sao sao jongleh Mipi leh Govt. British te douna im theilou khop a Gal hang a thi English ten Martyr atiu chu Pu Semchung Haokip, Loikhaipa hi ahi kiti leh kiseikhel ding in kagelpon ahi.

Hichan gei a kihoutoh leh kigong toh a Britishte satding ana gel a chulai a British te khopi Shimla a British sepai L.t General khat lamkaina a Kuki Uprising Operation bolna dinga Document phatah ana kisem a gal ana kidou chuleh British ten jong phatah a ana het, chapang kichepna tobang hilou a Gal douding dan Operation mpModule ana sem uva kum 3 tah kidoupi kiti hi Freedom Fighter ahilou leh koiba hita ding ham katin ahi. Chamlhat Galsat ahiuve tithei na pen chu English a well organized ahi tilou thei ahipon ahi. Tulai banga kihou matna imacha umlou a Tamenglong gam, Ukhrul gam, Tengnoupal gam, Naga Hill chuleh Burma gam Haosa ho kitoh a British te ana dou uchu. Freedom Fghter mong mong ahiuvin ahi.

Indian History a jong India gam ah leng alen leh aneo 600 val ana um in amaho lah a jong British te kum 3 kidou ana umpon ahi. Meilhei Gal Hangsan kiti hon mi 4 ana kidoupi uvin ahi.

Tuni a isei nompen uchu Manipur gamsung Kuki ho tailou Freedom Fighter Chamlhat Galsat khatcha aumpon ahi.

Tulah a Manipur Govt in ipi atup uham kihelou a Freedom Fighter Martyred ho Museum sah ding atiova Freedom Fighter um louna leh Martyred khat cha umlouna Senapati lah a Museum bolding ahong e kiti hi Communal Politics joh hinte.
Akhohpen hi Govt. Service bolna ding ao lekha them Jatdang Sanga itam vang uvin Jat le Nam ngailutna chuleh History kholgilna neinom akitam pon Jat leh Nam sangin Phung le Chang joh a Expert ngen ihi uvin hiche hi da umtah leh dei umlou tah ahi in ahi.
Kuki Research Forum hi in ahithei leh Sub-Committee khat sem uhen lang Kuki te Political History hi Recasting thah sut kit a emtoh ding gel uleh dei aum pen in ahi.

Kahet khel louleh History a jong Doctorate Degree nei tam thim tah aum in kahe in ahi.

Milong hon Sam vah jong Freedom Fighter aso thei uleh Kuki a vang Welldocumented British Museum, London a jong kim keiya um ahi.

Hiche British Govt. in 8th December 1919 a Warrant tamtah lah a khat hitia hi ana sut uh ahi.

Sample copy khat.

WARRANT

To
The Political Officer,
Sadiya Frontier Tract.

Whereas the Governor- General in Council, for good and sufficient reasons, has seen it to determine that Pakang Chief of Henglep, shall be placed under personal restraint at Sadiya and within a of two miles from offices f the Political Officer,

Sadiya Frontier Front, you are hereby required and commended, in pursuance of that determination, to receive the person named into your custody, and to deal with him in conformity to the orders of the Governor-General in Council and the provisions of Regulation III of 1818.

By order of the Governor-General in Council,
Dated Delhi
The 8th December 1919

Sd/ R E Holland,
Secretary to the Government of India in the Foreign and Political Department

On the death or release of Pakang, Chief of Henglep or when this warrant otherwise cases to be operative, this Warrant is to be returned to the Secretary of the Government of India in the Foreign and Political Department, with memorandum endorsed there on to explain the reason of it is return .

It is further orderd that the special orders of the Governor- General in Council regarding this Warrant be asked on the first day ofJuly and on the first day of January in each year in the event of this Warrant if not having been returned to this office before the above date.

Sd/
R E Holland,
Secretary to the Government of India in the
Foreign and Political Department

Thusim hi anom lheh e nati le anoiya “LIKE” button khu meh in writer ho na support nau vin, chule seinom nanei le anoiya comments nahin bolthei u ahi.

Thusimbu Machal jing thei na ding a pan lanom ho kipah tah in lem ahijing in ahi anoiya button “Click Here” khu meh utin details anasim ute.

Previous articleKOI HIJONGLEH ACHONSE CHAN CHU CHONSET SOH AHI.
Next articleLUNGLAI ROSE-I