“Kihilna thei thusim chomcha”
~Lelen Kipgen
Igamsungu hi akhangtouve iti diu ham, akhangtou poi iti diu ham? Masang ngeina a chu akhangtouve tithei ahi. Ahin thinglhang gam, gam hahsa chapangho dia school mun jotna hahsa tah tah jong aum nalaiye. Keijong kaneolaiyin thinglhanga cheng akihin, khosunga jong school umlou, kho chom mun gamlhatah a anakikai ahin, hahsatah maiya lekha anakisim ahi.
Thinglhang lama kholjin a kachena a Kacha-Naga ho kho khat, akhomin vang hin phah da tang kating; Hiche khoa chun meithai khat aumin, ama chun tu numei khat le pasal khat aneiyin, atu teni jong neocha ahinalai lhone. Khonah langa Bi-inn neokhat in acheng un, Vohcha, Ahcha avah uvin genthei tah maiyin hinkho amang un ahi. Khosung nupi ten anchang khotsip ho lhakhat le Kg ijat jat hamkhat ape jiuvin, hiche ho toh chun amahon akimu kham kham-u chutoh akiloimat ham ham jiuvin ahi.
A-unu hi kum 13 bep hiding ahin, apin achop jou tah lou jeh a api toh natoh a kitho lhona anaopa achop lhon ahi. School jotna ahahsat jeh leh vadung palna ahahsat jeh chun chapang school kai talou atam lheh uve. Hiche vadung hi lei (bridge) jong phatah a kido lou, Chang-lei thih khao kilhunga kilem galkai thei ham ham ahin, chapang lamlhahna dia hahsatah ahi.
Sunday ni sunin kholaileng in kachen, tehsepi chun achapa leh amounu thidan ho leh ahinkho thusim ho aseiyin, kapona lheh jenge. Achapa chu tua atupa anun avop laiya gamlenga achenauva khotsoiya min atohkhah a thi ahin, amounu chu atupa apen chunga thi ahi. Chapang teni anu le apan adalhah lhon phat a alou theilouva ama khot a kingam jeng ahin, aji acha, amou puldou toh chapang teni genthei tah a ahin sin ahi.
Monday nin keijong inlam che ding kahitan, hiche chapangpa toh chun a school kaina kho chan kahung kilhon lhonin ahi. Aman aseina ah “jingkal le matah a kakipat lou le kavaigei jin, kavaigei leh school ah mol kane jie. Nilhah lam le kakino lou leh kakhojing jie” atin ahi. Chuchan geiya hahsa mun a school kai ahivangin nikhat jong fail louvin school ajon jingin pachat aum lheh jenge. Akivonna jong von hoi von pha anei pon, lekha jong akim in kanei kha poi atin ahile kalungthim atongkha lheh jenge.
Kahung hung lhon le vadung chu kahin pha lhontan, chapangpa jah a nahung let teng ipi nahinom em? Nalungtup ipi ham? tin a aim in life kadongin ahile aman eidonbutna chu tuni chanin kalungin alang jing nalaiye. Eidonbutna chu hichehi ahi: “Lekha hasim a kasim ding, kahung let a Engineer kahung hi teng Phailam ding leh school kaina ahahsat tah louna dia hiche vadunga hi lei (bridge) kado ding ahi” tin eidonbut in athusei, alungtup ho chu kagel leh hoi kasah lheh jengin, alangkhat a kagel leh kaponan, kalhin eidonbut in ahi.
A school kaina kho kahung lhung lhontan, keihin bahara ding leh lamkah a an le twi nehna dia sum thamkhat bou kakipoh ahi. Chapang pan thildang sanga lekha jong akim in kanei kha poi ati chu kalungin alang jingin kithopi ding kanom lheh jenge. Ahinlah kasum chu kakimanchahna dia kitoh chet ahijeh chun kalung aboi lah lah jengin, ajonan nikhat tou bu kingol le kithi sam ponte, tin kasum chu bahara ding kham kakipoh in adangse kanei kham 400/- chu lekha anakichoh in tin kapen, lamlhung in gilkel kahin thoh lhung keiyin ahi.
Jat dang ten education lam akhohsah dan u kavet le eihon ima a igel louvu toh kilou kasahna chang jong aum jie. Manipur sung maimaiya vet din education lama hin Meilhei ho leh Tangkhul ho ipha jou pouve kitileh seikhel hibehseh din kagel poi. Lekhathem tah tah jong ium uve, ahin khat le ni hetna chu nganse jeng thei hilou ahi. Houbung hon jong thinglhang mun hahsa lah a Mission school amun munin ikoiyun, mundang gamdang danga jong sum tampi sengin Missionary isol un ibol hoi lheh jeng uve.
Ahinlah kaseinom khat chu igamsung thinglhang gama jong chapang lekhasimna dia hahsatah tah mun aum nalaiye. Mundang gamdang iboipi masangun eiho kisemtoh masau hitin, chuteng mundang gamdang boipi leuhen ipi lam hijong le lolhinna hijo ding ahi. Tun koima pha jou hih jong leuhen, tua hung khanglen ding chate naote hi phatechan kisemtoh leuhen inamsung, igamsung, ikhosung leh ihoubung sung pahcha bangin hung pah doh intin, chuteng ipi lam hijong le lolhinna hung hiding ahi.
Thusimbu Machal jing thei na ding a pan lanom ho kipah tah in lem ahijing in ahi anoiya button “Click Here” khu meh utin details anasim ute.