MISSIONARY HINKHO THUSIM
(Mibang joulou Red Indians ho lah Missionary)
~Lien Vaiphei
Chapang aloi agolho chu anop aningin gammang lah a hinkho nomtah in amang jiuvin ahi. Kicheppi ding in a Koujiuvin ama chu apen dan ngaiya mipha joulou ahijeh chun anomjipon ahi. Alangkhat a chun ama chu atha anom lheh jengjin, aguh in amitlhi alongjin ahi. ltobanga ama chu thanom hitam !. Ajeh chu amachu ding datthei lou le thale jung neilou ahin ahi. Ama chu atha achol in, ahaisam pai paiyin ahi. Hijeh chun chapang khang dong David chu atouvin; aloi agolho kichep golnop bolho chu mitlhi lha lhan avejin ahi. Ipijeh a hibang a chu thale jung aneilou ahidem ?Aloi agol hon kichep golnop abol uva kipah a nuijatna jat jat asemjiuva, amachun mun khat a touva achuti vetvet jeng ding hitam? Chapang khang dong David in Pathen in itobanga ahin puiding hamvang ahepha pon ahi.
A Chapan lai hinkho:
David Brainerd chu April 20, 1718 kum in United States of America gama ana pengin ahi. Ama chu mibang jep louva peng ahijeh chun thale jung aneipon, agong lheh in ahi. Ama chu adei bang in aloi agolho bang in avahle thei pon kichep golnop a jong ajao thei jipon ahi. Ajeh chu apien dan a chu. golnung pha joulouva hung peng anahijeh ahi. Khang dong cha ahia pat chun aman agel khoh pen chu thinunga a lhagao van gam, a aum ding chu ahi. Thina akicha Iheh e. Alungthim, a kipana nei ding adeiyin, chuleh thinunga alhagao van gam a lhun din chu agel khoh pen tah chu ahi, Ahinlah aman itobanga ahinkho kikhel a hiche mun a che thei dingham ti alampi ding ahepon ahi. Kum 9 vel ahung Ihinin , apa athin, kum14 alhin kit in anu athi kitan ahi. Hijeh chun David chun chagat hinkho ahin mantan ahi. Amachu a lung leng vai lheh jeng in, alhagao hinkho jengjong Ihasam lheh jeng tan ahi.
Christa dia a hinkho hung kikhel
David chun loileh gol, pol nom Iheh jongleh ama dinga thil hithei lou ahiphat chun,guh thimin Pathen hengah aphat tamjon taona ahin mang peh in ahi. Aman Bible hatah in ahinsim tan, aloi mi ijat ham khattoh Pathen thua kitil khouna dingleh Ihagaolam a apilhin thei cheh na diuvin, Sunday seh leh kiloi khomna aneijiuvin ahi. Hiche nikho akichai tengle aman Pathen thu ajah jiho chu avel in seikit jin, alhagaova kipanan adimset jin ahi. Hiti chun ama khamtah in alungthim, a kipanan adimset jin, ahinkho jong anom Iheh jin ahi. Chutia aum jeng vang chun Christa toh dih tah a kichamna aneipon ahi. Nikhat chu a lungthim a ipi ham khat tijatna khat ahin nei phut in, chuleh Pathen lung hanna ipi ham tin giltah in ahin geldohtan ahi. Hiche nia pat chun Pathentoh kichamna dih tah anei lou jeh chun a lung genthei lheh jeng tan ahi. Hijeh chun Pathen houna chu hatah in a hin gelkhoh jengtan, Pathen toh kichamding danho chu alampi ahinhol tan ahi. Chonset kisihna chu ahen, hinlah ama chu amang thah (lost) ahidanho ageldoh tan ahi. Amajong Pathen hengah atauvin, kidang tah in “Pathen Ihagao chun a lungthim a kidang tah in na ahintong in, Christa chu akisantan ahi. Hiti. chun kum 21 ahung Ihinin ahinkho a kikhel tan ahi.
Chrisia a dingin hinkho thah mel kidang tah akimutan ahi. Ahinkho kikhel kal lhani jouvin, Brainerd chu Yale College ah aluttan ahi. Hiche College a a kaisung chun mihem hina in lhepna (tempiation) tothei ahidanho agelleh tijatnan adimin, hinkho thengtah in ahin mangin; Pathen in aumpin; taopum in Bible simtoh ahin thon, alhagao hinkhoa kipanan adim jingin ahi. Pathen toh phat tamjon akivop jingin ahi Chuti chun arnan Pathen natoh ding atha anom lheh jeng tan, hijeh chun Christian Ministry khat bol ding tin akigel lhutan ahi. Ama chun Lekha jong hatah in ahinsim in B.A Honour student khat ahung hitan ahi. Dammo veiset nan athemjilna asuboijingin ahi. Khat veichu na ahatoh val jeh le alekhasim jeh in hatah in ahung dammo kit in Innlama kicholdin akisol in ahi. Ama chu TB ahung veidoh in achillah a thisanblood) akihaltan ahi. Dammo veise a alupna chung jenga jong Pathen toh kilha kanglouvin aume. Aman aseiyin “Nidan khatseh hijongleh Pathen toh kiloikhomhi”‘vannoi leiset nopsahna jouse sang in aloupi jon anom in lung Ihai aum pene”. atin ahi. Itobanga Pathen toh kilni khomna thuguh chu ijil uva ;Christa a dia gajona loupitah Christianten ineithei diu ham tihi aphattin in apoimon ahi.
Missionary dia kouna achan:
College a B. A final ahin simtoh kilhon in; alou theilouva thil lem chang lou thil khat jeh in College adalhah angaitan ahi. Hiche jong chu ama ding in lunglhahna khat ahi kitin, nikho chom khat jouvin, aloi agolhon Graduate degree alah niu chun, aman adiary ah hitin asune. Tuni kho ahi ken jong BA degree kalah ding ahin, ahin Pathen in hiche sanga keiya ding a phajo tohgon khat, agonna kałoh ding eipeh ding ahi’atin ahi. Hiche nikho a pat chun Brainerd in Christa kipana Thupha jakhaloulaiho leh muthima tou Pathen helou laiho agel khoh heh jeng tan ahi. Hiche phatlai chun “Red Indians” kiti nam mite American Indian tia kiheho chun Pathen thu, Gospel kiti him him pum jah khah loulai ahiuvin; Missionary jong amaho lah a natong aum loudan ho gel in apona Iheh jeng tan ahi. Aphat tin in Brainerd chun hiche Ihagao mangho lainatna leh huhhingna ding tang louvin atao jing jeng tan ahi.
Hijeh chun hichenammite kom, a Gospel Kipana Thupha lhangsap ding anom Iheh jeng in, vaikon din akisatan ahi. Nikhat chu Pathen Ihacha khat (minister) New York khopi apatin alekha thot, amun hitin aseiye” Keihon American lndians nammite lah a Missionary khat sol ding kadeiyun ahi” tia kisun chu amutan ahi. Napanpina kangaichaove atin ahi. Hijeh chun Brainerd jong akipah Iheh jeng in ;apet petin che ding inakigel Ihutan ahi. Ahinlah amachu piendan, a hat lou ahijeh chun akisonglal lheh in, ajeh chu hiche gama che ding no chun Molleh Lhang gammang mun hahsa tah tah twidung apal a che diu ahl. Ama ding chun ahahsat na aum dem?. Aloi khat chun “Pathen in pha asah le ipi ahimo ding um em, Aman thahatna a peh ding ahi’ tin aseipeh e. Hiche phat chun Brainerd jong Red Indians ho lah a chu Missionary ding in kondoh din akisatan ahi.
Red Indians nammiho lah a aum: Brainerd a “Birth day”‘kum 24 alhin nikhon a diary book a hitin asune:Ama lenggam natohna ding in kahinkho hi kiemmang (wear out) jongleh ka-itbnaisaipon, Ama loupina ding ahiphotleh hichu katuppen ahi atin ahi. Akum kitin ama jong akipan dohin; Gospel kipana Thupha Ihangsam ding in, gammang gimneitah tah le gam hahsa lah lah a din akon doh tan ahi. Ama chu vannoi leiset thiltoh kikangsen aman jong akipana pen chu Christa dinga akin abol chu ahi. Aman akipana pen chu ahileh gammang lah leh phaicham, a Indians nammite umna phot photna aum a Gospel asei phong chu ahin ahi. Hijeh chun aman a diary bu a athilto ho leh akholjina thusimho phatah in ajih in ahi. Adiary a kon in Gammang lah a hinkho man ho leh athiltoho chung changho kicheh tah in thil tampi hetdoh theiyin aum in ahi.
Hahsatna leh tijatna atoho

Aphat tinin Brainerd in gilkiel dang chah toh dap thoh in hinkho ahin mangin ahi. Aman a hinkhoa nopsahna kiti mong mong amang khapon ahi. Ahinvang lungkham leh dammo veiset pum in Christa ding in dougal melmaho gal asat jingin ahi. Nilhah khat chu sakol chunga touvin, gole dai kainoiya, akholjinlaiyin, thacholleh gilkiel toh jan muthimnoiyah, lam ajot jing laiyin, kicholna ding Ihaambuh (hut) le songko hom khat cha jong amupon ahi. Abang komleh kengin lam ajotjin, lampi anop dom phatleh sakol amang kityin ahi Gospel kholjinna jouse chu tijat lung don na jeng ahi. Nam khang tou louho chenna mun khat Ihunna ding chun, Molleh Lhang sang tah akhokhal a, Luidung apal galkaiya, asun ajan ngai louva ache ji ngai ahin ahi. Abang komleh gamsa hanglah ajotpa achuleh kolleh mumlah (gorges) a chu ache ji ngai ahiye Nikhat jan muthimnoiya apaole patoh mol sang tah khat chunga akallai lhon in, achena lhon noilam chu kol (gorges) hom sangtah khat aum in; muthim jeh chun amuthei Ihonpon ahi. Ihamtin, asakol lhon chun chonnal (slipped)khataleh, feet aja a sim, a chu khelha Ihon ding ahitai. Chutia jan muthimnoiya ache jinglai Ihon chun song hom kah khat ah a sakol Ihon atouna Ihon chu akeng a oh den khan ;sakol chu akichom in akiseh jeng in ahileh Brainerd chu tol senan akinei jeng tan ahi. Chomlou hileh vangphat umtah in, kol a chun akitang lha deh chet in ahi. Abang komle twithuh tah tah le Luidung RIvers) tWi hat tah ta apal gal kai ngaiyin ahi.
Abang komle anneh twidon ding neilouvin, gilkiel dangcha athohna atamlheh jin ahi. Aneh ding akichohna ding chun mile 10-15 miles (20km) ajotna ache jia, agachoh ngaiyah ahin abang komle ahung kinungle kah in ana neeng man jin (sour &mouldy) ahi. Abang leh aneh ding kimujou ji lou ahiye. Amachu changpol (straw) chungah tol, a thingpeh akiphan alumjin ahi. Lung leng vaitah in hinkho amangjin ahi. Abang komleh Indian mi apaole pa chutoh aki houlimji lhon bou chu ahi. Aman Christian kiloipi ding leh kitil khoupi ding aneipon; apoh gihho seina leh a lungkham lungdon nia alha mon ding aneipon achangseh in phat amangjin ahi. Aman ajihna achun”Pathen a kon a Ihamona kanei ti lou Ihamona ding dang kaneipon ahi”. Christa jenga bou kinem kahi atin ahi.
South America gama Red Indians nammite
Nam khang toulou mite lah a Brainerd in anatohna ho hinkho man chu mi khang tou loulai (very primitives as early men)hochun superstition, gindan jat hom chom aneijun ahi. Red Indian kitiho chu nam khang toulou, America gama um ahiuvin ahi. Columbus in vannoi leiset pumpi khol ding tia a kong akholjinlaiyin hiche gammiho chu aga toh khan, amaho chu Indians tin a kouvin ahi. Aman ageldan a chu Tua India gam kholdoh dinga gel a, achelai chun India gam hi ngei ding in agelin, agammiho chu ho chu”indians” tin ana kouvin ahileh tuni chana aki kouna ahung hitan ahi. Amaho chun Vacha, saho, thingphungho leh nisat gojuh (weather) umdanho chu ahoujiuvin ahi.A Pathen houdan u chu kidang tah ahi. Amaho sakho thempuho chu Brainerd chunga chun alung hang Iheh jiuvin ama chung a chun phui asam khum un;gamsa kitum leh tijat jat um in aumjiuvin ahi. Ahin vang Brainerd chu ahoidoh jingin hangsan tah in Christa thahatna jal chun Pathen thun amaho Pathenho chu alethuhjin ahi.
Khat vei chu athempu pao chu savun;thing na (leaves) leh sumkong gum (shells) in akivonin Brainerd kom, a hungin keiman keiho Pathen houdan ho kahilla najuijoh ding ahi ahungtin ahi. David chun ama chu Pathen thu ahilin ahi. Hiche tehsepu Thempupa chun phatah in angaiyin, achainan ahin seiyin; ken jong hiche chu “ka van Pathen” dinga kakisan ding ahitai, ahin titai. Red Indian nammite kisuhhalna golnop khat chu ahileh “war dance” atiuvin hichu iti kibol em itileh mun ong lenlaitah khatna, Ihumpi (mei) aden uva, akimvel a chu “galsat lam”War dance” chu aboljiu ahi. Khang dong mi galhangho leh Thempu h chu Meikong al leng lung kimvel a chu kikhom khom jiuva, mei ha Konna ahung kon tiengleh;meikim vel achu asuh a tunga suh chop tou chop athouva; tang louhel, a chom jiuva, O gingthei pen, a happen, a peng jiuva, kichat chat umjeng khop hel a khovah hel jiu ahi. Hiche chu jan khovah hel, a abol jiu ahi. Hitobang golnop chu David chun aphat tinin amujingin, avejingin ahi. Ama jong thip beh chan avejin;ajing kho ahung vah tiengleh amaho kom, a chu Pathen thu aseiji ahi.
Mitlhi puma Gospel muchi atu:
Hahsat gentheina ijat um jeng jongleh Brainerd chun a tuppen chu Indian nammiten “huhhingna” akimu diu ahi pen e. Hitobang a amaho lainatna leh poh gihna len tah aneijeh chun seijou louvin gentheina atoh in, asun ajan ngaise louvin , chol man louvin gammang, lam hahsa hihen, hoilai hijongleh vaikon jia, mitlhi le taona thon apang in ahi. Hiche jeh chun aman aphat seh in anngolleh taonan phat amang jin ahi. Abang komle hiche nmmite a kon, a doudal naleh bolgentheina atoho jeh in a lung Ihah kom jong aumda pon ahi. Hijeh chun aman a diary hitin asune. “Katoh kabol jouse hi thil ima hilou bang jongleh, katoh gimna ho jouse hi huhhing na lampi komutu dih tah ahung hia chu akon a chu mitampin, lhagaova hinkho thah anei uva, Pathen helou hon Ihagaova kikhelna anei tei diu katahsan lal poi” atin ahi. Khat kit jong hitin asune. “Itobang hahsat gentheina toh ing ting itobangin, thi ding mang ding hijong leng; hahsatnaho thoh tun tun ing kating; hiche a kon, a chu lhagao mang ding khat cha beh hijongleh Christa akisan uva; huhhingna achan uleh, hichu kakipanaleh katuppen chu ahi” atin ahi.
Atoh jouse chu atamjo, adammo veise hahsa pum, a boljeng ahin ahi. Khat vei chu tol (ground) a anneh twidon, ihmut boljing ahijeh chun hatah in adammon, akam sunga thisan apotin, achiltoh akihal jeng tan ahi. Adammo jeh chun athilo deh chet in, ol lin ahung damdoh in atoh ngai ngaijin atong jom Kit in ahi nat atamjon Pathen thu aseijouleh alal Iheh jeng jin thale Jung Jong anei theijipon ahi. Abang komleh khosih natnan aphajin Damdoi imacha aneijipon, alupna chunga akama thisan long in panpi ding koima lah aumjipon, Pathen hengah panpi ngaiyin ataojin ahi. Hiti chun aman ahinkho chu itcha lounel in angailut Indian nammite” Ihagaova huhhing na achan theina diuvin, ahinkho chu aniseh in nisa lim kihei bangin akiem jing jeng in ani. Brainerd chun Pathen natohna ding lemchang dang amu joulou ahipon, hinlah angailut “Indian “nammite a dinga chu ahinna apeh jeng joh ahibouve. Aman jong Pathen natohna ding agam uva Houbung len tah leh haosatahtah ho in jong kouna le tepna tampi jong ananei dao ahipoi. Aman hiche nammite lah a Pathenthu aseipeh nom jeh chun khat cha anasan peh lou ahi. Aman hiche ho asan, a hahsat gentheina leh thoh gimnaho apeldoh leh ;tunia vannoi leiset in Brainerd hinkho thusim ajahkhah lou hel ding ahi.
Pathen kitepna chu “Koi hileh mitlhi pum puma muchi tuten kipah tah a ga ki lo diu ahi” (Ps 126:5). Chutia genthei hahsat ging louva asun ajan ngai louva anngolleh taona tho a apan alah a thohhat tah a atoh jal chun atohga loupitah mutheiyin aumtan ahi. Kidang tah in Pathen in David chu amang chan achena chana Pathen thu aseina chan a lhagao vang bohna kidang tah achang jingin ahi. Hitobanga Indians nammite lah a ihagaoVin kidang tah in, kum 1745 in na anatong in ahi. Hitia Gospel doudal a melma ho jong kidang tah in chonset git louna kisihna aneiyun, Christa ahuhhingpu din akisan tauvin ahi. Mitamtah hinkho akikhel sah tan ahl. Chutia mitampin huhhing na Thupha akisan thu u vannoi muntinna akithang Iheh jeng tan hijeh chun mikangho (white people) Brainerd in Indian namho lah a thusei venom maimaiya hungho Jong ahinkhouva kikhelna nasatah ana lhungin ahi Nikhat chu Indian numei khang dong khat Indian nammite lah ahi. thil kidang khat alhun thu ajah phat in ave din ahung tan ahi Amanu chu Brainerd kicholna mun a chun a chen, a Pathen thusei chu agave tan ahi.
Amanu kom, a chun Pathen thu aseipeh chun a nuisat in tot nop nan aneitan ahi. Aban in athuseina mun lang a chun ache kitin, ching theitah in athuseiho chu phatah in angalyin ahileh, kidang tah in a lung sunga chonset kisihna ahin neitan, vanlam sang in kap pum in Pathen ahinkou jeng tan ahi. Amanu chu ding jong ding thei lou, tou jong toutheilouvin ;achonset pohgih naho kihet chet phat chun tol a kilih jeng in, mitlhi long pumleh kappum in “Pathen akou jengtan ahi. Hiti chun Jesu Christa chu ahuhhingpu din akisan tan ahi. Alhangpin Brainerd in thu asei jitengleh Indian nammite kappum a Pathen milungsetna thusimho ahet chet uva akanao jong atam Iheh jengjin ahi. Brainerd chu Pathen in kidang tah in amang chan hagao mangthai ding “Indian nammite’hon huhhhingna loupi tah chu amu tauvin “Halleluiyah Pathen loupina chang tahen Indian nammite ho gammang leh thing Ihang kho gamlatah tah a cheng hon, Brainerd thusei a kon in kikhelna tampi aum thu ajauvin, athusei ngai ding in mitampi pi ahung kitol jung jung jeng jiuvin ahi. Hijeh chun ama chu Mikang Pathen thusei “Pathen lekhabu” (book of God)tin akou hel un ahi. Indian chapang neo cha cha ho jeng jong ama thusei ngailha ding in ahung jiuvin ahi. Aman school khat a phut doh in chapangho chu lekha simdan jih danho ahillin, pon khuidan, lou boldan dingho leh Jesu Christa thusimho asei peh jiuvin ahi.
Ahinkho chu achom taloi na?
Tun vang Brainerd chu kum 29 bou ahinalayin ahi. Aman
gammang dap lah a hinkho manga Pathen na toh ding lunga agel jing laiyin, phat sottah adam ding chu akinem pon ahi. Ahinvang ama hinkho sang chun, Gospel kipana Thupha jakha loulaihon ajah diu chu poimo pen in agel in ahi. Hiti chun amachu tahsa dam iouna achungah a hung Ihung tan, thisan in along long jeng tan… a thina ding jalkhun chunga chun natthoh laltah in aumin ahi. A thiding kon gei jeng in jong asopipa koma angailuttah Indian nammiten lhagao huhhingna thu angaichat danuleh huhhingna achan diu agelkhoh peh danho aseipeh iin ahi. “Hitia tahsa dammo a aumlaiyin;, Jesu Christa hungna cingho alungsunga agel jingin , chuleh atoh bang khaiho Gospel Ihangsap ding, hinna munailouho chunga apohgih danho chuleh Red Indian nammiten Ihagaova mitvahna amusoh diu hinamn tin agellin amaho hinkhoa Christa leng chang tei tei hen tin mitlhi longin Pathen hengah atauvin ahi.
Chuti chun ama jong thale jung aneita pon, pao jong apao jou tapon, a Otholin awi cha chaan “Ama… chu… hung.. ding.anitai…..Ama chu….hung geisang lou…ding ahi.. keiman vantilho toh Pathen loupina tantih neilouva atonsotna, Ama kavahchoi diu ahitai” atin ahi. Hitia seijouvin, October nisim 9, 1747 kumin, atahsa kum 29 bou khang dongcha ahinalai in; David Brainerd chun vantilho toh a pupa (His Master) loupina tonsotna vahchoi chimlou ding in ana chemasatan ahi. “David Brainerd Red Indians nammite ding chun Lhagaova mit vahsahtu in apang tan, amaho nammite dinga suhmil thei lou ahitan ahi. Ahinkho chu chom cha bou hijongleh Christa ding in ga tampi asodoh in, atonsotna mang thahta louhel ding ahitai. Athi jou nung jeng in jong mi thupi Pathen mi tah, William Carey leh Henry Martyn in ama ahinkho thusim asim leh adiary book asim Ihon a konin, nasatah in poh gihna leh Ihagao mang dingho lainatna anei lhonin amani jong gam dang (foreign) ah Missionary ding in avaikon doh hon ahi.David Brainerd hinkhoa kona jildoh thei khat chu ahileh Pathen in milhasam leh Ihing lel hatlou ho jongkidang tah in amang cha theiye ti mudoh thei ahi. Pathen natong dia, Lhinglel nakisah em?
Kakipah e
ASIM JOUSE PATHENNIN PHATTHEI NABOH TAOHEN.
MISSIONARY HINKHO THUSIM akit tengle kahinsut ding ahi lunglut tah in ana simin.
Thusimbu Machal jing thei na ding a pan lanom ho kipah tah in lem ahijing in ahi anoiya button “Click Here” khu meh utin details anasim ute.