Masanglaiin Vanthang kiti mipa khat ana um e. Ama’n numei melhoi tah Lhangminu kiti khat ana kichenpi in, chapa ni ana nei lhon e. A chate ni chu Dathang le Dapa a kiti e. A neo jopa’n a nu noi a chep nop lai tah in a nu, Lhangminu’n ana dalha tai. Hiche ni apat chun nao-chaga chu a genthei hinkho a hung kipan tan ahi.
Dathang chu kelcha del le le thei a hung hi laiin a pa’n meithainu khat a kichenpi in, amanu jong chun cha khat a hin nei tan, a min Jamloupa a sah tauve. A nuno chun Vanthang cha masate ni chu a munom hih beh in, a engbol jing kei tai. Tong thei tham thei jong hi lhon lou lai chu nilhum lhumin loulaija chun na a tohsah jin, ama chapa Jamloupa vang chu lou to langa luia chun a kichep nilhum sah sah ji e. Nilhah inlama a hung kile teng u le ama chapa chu mangvom a nupeh jin, Dathang le Dapa chu a siltheng sel jin, a jipa komah, “Nachate ni hi kivet tang, toh ding tham ding a don lhon pon, sun nilhum lhumin luiah a kichem chem ji lhon in, keima cha jeng sehin bou na a tong nilhum jin ahi”, tiin jou le nalin a hehse ji tai. Hiti chun, “Sei ngailou chapang ahi lhon e,” tiin jingkah nilhahin a hang hang jeng jin, a house se jeng jin, chule voh jong a vo jin ahi. Hijeh chun chapangte ni chu a mit lhonah mitlhi a hul man pon, a nunonu’n a bolna lhon chu genthei tahin a thoh kut kut jing lhon e. A pa lhon chun la ima a bolthei deh pon, a moh vet tho jeng jin ahi.
Ni khat chu Vanthang umlou kah chun a jinu chun ahpi nou kai hang tah khat chu a man in, Jamloupa dapkah dung le a junthahna ho a chuh pop sah in, a jipa hung phat in, “Nachate ni phatmona hi kivet tang, ei bolna lhon hi kibolna hinam?” tiin a vetsah in. “Tu tua na ga thah mang lou leh i kikhen ding, kei jong ka ina ka kile ding ahi tai,” a tipeh e. A jipa’n jong hichu a tahsan in, chuti lom loma um lhon ham tiin gamlah-ah a pui in, ah mul tampi chu toh a poh tha in, mun jaang khata chun a kinga tauve. Chulai muna chun kho a hung jing tan, hichun a pa’n thing a hin chomkhomin mei a tipeh tai. Jana a chate ni imut kah chun guhthim cha’n a hin dalha tan, a chate ni chu a ve’n a lungset lheh jeng e. A jinu thu a niel ngam kit lou jeh chun da pum pum leh ve ngam lou sa sa’n a hin dalha nah nah e. Hinlah, a hung khah doh lhon a, ina a hung le lhun theina lhon din chulai mun apat chun suonglheo le ahmul ho chu a hin lhahsah phei peh e.
Gammang laha chun kho he lou chapangte ni chu a geh khovah lhon tan, jingpi phielvah chip chep dap jin jenin a hung tho doh lhon le a pa ana um tapoi. Hichun gammang laha chun a vahle lhonin, ahmul ho chu a mu lhon tan, a hin jui jui lhon leh nilhah lamin in a hung lhung lhon tai. A chate ni a mu mu chun a nunonu lhon chun umje touje he louvin a nihlha suh le tou le a tho in, in dung in vai a su in, a hang jah jah jeng tai. “Ka ga thahdoh tai na ti hilou ham, hoiham na mi thahdoh?” a ti in, a jipa chu a house in, a inlama kile din a kigo tai.
Nikhat hi Vanthangin a chate ni chu gammangah a pui kit in, a gamla lheh jeng tan ahi. Dathangin jong ache khah louna gam ahi tah jeh chun, “Hepa, hoilai i phah u hitam?” a ti leh, a pa’n jong, “Na pu toh ka thang kamna lhon,” a tipeh e. A chebe kit uvin, Dathangin a dong kit in, “Hepa, hoilai i phah u hitam?” a ti leh, “Na pu toh ka sielnou lona lhon,” a tipeh kit e. Chuin hetphah louna gamah a pui lut tan, gamla thim tah muol chung khata chun kem sang tah a do in, kalbi jong a sem e. Dathangin, “Hepa nidanga i thang kam lai lhona bon bol louva, hiche kem na do hi ipi ding ham?” tia a doh leh, a pa’n jong, “Gam le go vettupna ding le kehbena ding hi chu!” a tipeh tai. Hiche kem chunga chun a tou uvin, a pacha uvin a lel lheh jeng uvin, a kicholdo tauve. A kichol lai u chun a chate ni chu a ihmu lhu lhon tan, ama’n jong a lungset behseh in, a pheichung chu a kikhapsah tai. A pheichunga lungmong taha imu, a chate ni chu a ve’n, a voujang a na lheh jeng e. I jouse a gel in, a dalhah ding chula ahi tan, a dalhah nungle hoilaia ipi a neh lhon a, iti hinkho a man lhon ding ham tia a gel lai tahin a nuh a hung bing in, a mit-a mitlhi a hung long lha jin jen in, a chate ni chalpangah a chu in, amani jong a hung khang lhon tai. Hichun a chate ni’n, “Hepa lhonlhi ham thonggo ham?” a ti lhon leh, “Lonlhi hi da dem, thonggo hi da dem, imu lhon tang em,” a tipeh leh ama ni jong a imu kit lhon in. Hichun a chate ni chu kem sang chunga chun ahin dalha’n, in lamah a hung kile tai.
A chate ni chu a hung khah lhon leh a pa chu ana um tapon, a holmo hel lhon tan ahi. Gammang laha kem sang chunga chun a ding lhon in, aw sang tah chun, “Hepa! Hepa!” tia a kou lhon vang in, a pa hou awgin a kija mong mong tapoi. Hichun Dathang jong kem chung apat chun a kijut lha in, a naopa kumna ding kalbi phate’n a sempeh in, a hung kumlhah lhon phatin a pa chu gamnoia chun a pheng hol tho jeng lhon tan. A mudoh deh lhon lou phat in, “Hepa… Hepa…” tiin aw thong je ju chun gamnoi dainoia chun a kou lhonin ahile mi khat in, aw pi dem dum in, “Hoi… Hoi” a hin tiin, a ga vet lhon leh koima ana um kit poi. “Hepa…” tia a kou kit lhon leh, gampu chun, “Hoi…” a hin ti kit tai. Hichun amani’n, “Ka pa na hi poi, gampu na hi bouve,” a ti lhon in, gampu ahi a hetdoh lhon phatin a hung kile kit lhon tai.
A pa la a holmo hel lhon tan, amani la gamnoia chun kicha sa sa’n, gilkel le dangchah thoh pum pumin a sun a janin a vah le le jeng lhon in, gentheina sangtah chu a toh lhon tai. A upa jong lunglen kisa in, a naopa chu gammang laha chun a hin kai in, a hung lhon le a het khah louna lhon gam ahi jeh chun suhna ding he louvin a um lhon tan ahi. A upa chu a lha a se behseh in, a naopa komah –
“Meithainu’n ahkho a kisi’n, lengvai lou songin, ka jo toh chang’ang ei khen loi”
a tiin, a hung vah phei phei lhon tai. A upa’n jong a naopa komah, “Ka nao, hilaia hin ana um tang ong? Keiman khuche thingphung chunga khun kal ing ting gam le go ga ve’ng ka te,” a tiin, thing chunga chun a kal doh tai. Thing bah ngotsa kohom sunga chun Vaphol tui ni ana um in, a gilkel leh dangchah val jeh chun a donin ahile a mul neo khat khat a hungkeh tan, a ti a hung thah in, a kithin thina a kikhot khot le a lhamul le a mul ho a hung kehdoh tan, vaphol a kisoh tai.
A naopa, Dapa’n jong, “He o, kei jong kei jong” a tileh, a upa’n, “Ka nao kam ka kam ka!” a ti in. A naopa’n jong a kam a hin kah in, chunglang apat chun vaphol tui chu a hin sun lhah leh vat khat bou a va lut in, a mul le a lha a hung keh pan tan, a lei chu thah a sa’n a chil a seta ahile a set lha jou tai. A upa’n jong a moh chu a gah sun kit le, thah a sa kit in, hinlah a kikhot lhah pai kit tai. Vaphol tui la a dang a um tapon, a upa chu a leng thei tan, a hung leng tai. Chuin a naopa’n, “He o, kei i ka ti ham?” a ti leh a upa’n, “Ka nao, le bel le bel” a tipeh tai. A upa lim nung nung chu a bel le le’n, hinla ling lah khao lah, kolken lah le suong lah ahi jeh chun a pha jou ji pon, chuleh thingboh lah ahi tengle a upa le lim chu a mu ji tapon, a jui thei ji tapoi. Hiti chun lhemlhunga a kiseplhu in, a upa’n a dalha in, a leng mang tan ahi.
Dapa jong kicha pum pumin a changseh chun gammang lah-a chun a vah le le jeng tan, mun khata chun theichang phung khat ana um in, ana min deh jeng e. Gilkel le thachol tah ahi jeh chun theiphunga chun a kaldoh in a ne tan ahi. Chutia theiga a neh laitah chun Sumtum kaite pacha’n sumtum a hin kai lhon awgin chu a ja tan, a kou phei in, “Hung lhon o, theichang a min e, hung nepa lhonin” a tiin, a hung lhon phatin Dapa’n jong, “Hepa, na tengcha chu nei hin pe tadi in, theichang min lai lai hin sut lhah peh ing e” a ti leh, khatpa’n jong tengcha chu a pe tai. Dapa’n jong a min hoi sel khat a tengphe muhah a thil in, “Hepa, na kam kah o, hin het peh ing e” a tiin, a gah kat le, theichang chu a kam sunga heng lut bang a kisa’n, a kam sungah tengcha chu a sunlut pai pai in, a sun lih tai. Chujou chun a chapa komah, “Sumtum chu iti na kai lhon ham? Nei seipeh in, na sei lou le ka tha ding na hi,” a ti leh, ama’n jong kicha sa sa’n, “Ka pa chun hiti’n a kai ji e :
‘Sumtum ka kai, Paitum ka kai,
He….. ho, He…ho…’
a ti ji e,” tiin a seipeh tai. Hichun Dapa’n jong ama sei bang chun a sei in, patjanga chu a kai le a hung jel tan ahi. Chuphat chun ama’n jong sumtum kaipa chapa chu a that kit in, sumtum chu a hin kikai tai.
Dapa chun sumtum chu a kai in a che che in, kho khat a phah phatin khomuolah a kinga’n, sumtum chu khomuola chun a dalha’n khosung a lut in, veng ning langa in khata a ga lut le meithai tehsepi khat ana cheng in, hichea chun a lhung tai. Nilhah vaikon hung kile jousen sumtum chu a mu uvin, a kai u le a kai but a umtapouve. A mu jousen haosapu komah a ga sei tauvin. Haosapu’n “hiche sumtum chu ka ina hin kai lut lut chu ka chanu toh ka kichensah ding, ka gam jong a kehkhat ka peh ding ahi” tiin a phongdoh tai.
Khosunga gollhanghon a ban banin sumtum chu a kai uvin; hinlah, a kaibutah khat cha a um tapouve. Chu phat chun tehsepi ina jin lhung, Dapa’n sumtum chu patjangin a kai in, “Sumtum ka kai, paitum ka kai, He… ho, He… ho, ” a tiin, Haosapu in leitolah a hin kai lut tan ahile haosapu jong a kipah lheh jeng e. Haosapu’n a kitepna bangin a chanu Chaichin chu Dapa toh kicheng din a pe’n, a gam kehkhat jong a homin, chule sumtum jong chu a le peh tan ahi. Hiche ni apat chun Dapa le Chaichinin hiche gama chun kho khat a sat lhon in, Chaitol a sah lhon e. Sumtum a nei lhon jeh chun vannoija a haosa pen le a minthang pen a hung hi lhon tan, chon jouna thei nei le gou tampi a hin nei lhon tai.
Dapa chu CHONG din a kigo tan, kho upa ho henga a sei le, “Na chon dingle na upa kou angai e” ati uvin. Ama’n, “Ka upa kouva koi che ding ham ?” a ti leh, Baibeleh in, “Ke’n ga kou ing e,” a ti in. “Iti na ga kou ding ham, gah tho tem in?” a tiu le, “Bleh blok… Bleh blok…” a ti in, pal leh-a a kichop le le leh a hol a kita thit in, tuni geijin a hol a san den tai. Amahon, “Na mi kou ding dan jong a dih pon, na aw jong a ngei poi,” a tipeh uve. Chuin Va-ah in, “Keiman ga kou ing e,” a ti kit in. Gah tho tem in, a tiu le, va-ah chu a lengin, thing chung khatah a touvin, “Awk… Awk…” a ga ti le, koiman mi kou na hi he pon te, a tipeh uvin. Vahuiin, “Ahi poi, ke’n ga kou ing e”, a ti kit in. “Iti na ga kou ding ham?” a tiu le, ama’n, “Leng ing ka ting, thing chung sang pen leh’ah ga tou ing ting:
‘Sangthing lel-a pholva o,
Toijin chon khong a beng e,
Toijin laijon hung hen a ti e,’
tia ka sei ding ahi” a ti leh, mipi’n jong pha a sah uvin, “Nang kal-a them ding koima um tapon te,” a ti uvin, vahui chu Dapa upa vaphol kou din a sol tauve.
Dapa chonna-a jao ding le op dingin chunga leng leh noiya vah jouse a jat kim, chule mihem jouse a kou cheh uvin ahi. Ganhing lah-a Dapa chon dinga pangho min phabep le a natoh u phabep chu ahile :
1) Sumbupi – Ama chu insungmi chaloh vesuile’n a pang in, inkam chunga a touvin, mihemho chaloh a vesuile in ahi.
2) Uicha – Uicha chu tucha ahi jehin, jutwi dip-a pang ding ahi tan, a tou tup theilou jehin ama khelin Uphoh a kilheng tai.
3) Va-ah – Va-ah chu jem homin a pang in, ana hom chai tah jeh chun ama ding ana um tapoi. Hiti chun ankong sem loi, ju vai hom loi chule ama ama mopohna dungjui in lam chuom cheh in lamkai ding a kilheng un, Dapa chon chu a pan tauve.
Va-ah chu a kinganse dungjui in, chon kina hung jouse chu jem khat cheh a hoppeh in ahileh ama ding ana um tapon, hichun belmangvom anu peh uvin ahileh tuni geijin a vom lo tai.
Vahui jong a kingansena bang tah in, vaphol chu a hin pui lhung tan. Chaitol khopia chun vapholin a naopa chontol lai a leh in, ka naopa chon melchihna ahi a tiin, a lhamul ho a hin hom tan, a naopa delkop-ah a tuopeh pan in, chuin lhacha ho, chule mipiho a ban banin a hoppeh tan ahi. Apa’n jong, “Ka nao kei jong” a tileh, “Hepa, kam ka kam ka” a tiin, a kamkah leh a kam sung dimset in a eh a thah khum tan ahi. Dapa upa’n a jem a hop soh phat in, leng le le thei talouvin tuolah a hung lha tan, hijeh chun a naopa toh sot tah a chenkhom lo lhon tai. Hinla, mihem le ju le va chengkhom thei ahi lou jeh chun, vaphol jong a lhamul ho a hung lhin doh kit phat in, vacha gamah a kile kit tai.
Hiti chun, chon khong a beng un, a lam un, ju le sa a ne uvin, lamtol a kuol un, siel a bon un, siel a kal un, siel chu a hei un a lampi uvin, golnop tincheng a bol uvin ahi. Sielpanglap a bol jou u chun siel chu a that tauve. Golseh jouse jong a ban banin a bol uvin ahi. Golseh bola lamkai pan kibot ding a hin som in, simbeng le juthel loi khatin a pan sah un, juchou le juhei loi khat ahi sah un, chu in juhei le juthel a kibot lhon le juthelin a pai tan ahi. Juchou le simbeng a kibot lhon le simbeng in a hin pai kit tan ahileh golseh lamkai buipi’n jong kilom mo a sa lheh tan, “Iti dana juchou hite bep pi khun simbeng a lel hi tam?” tiin a chuti nui nui jengle, a mit a kichina kah in buipi a hah doh jou tapon, a mit neo cha ahi den tai. Chu in juthel le juhei a kibot kit le juthelin a jou kit tan ahi. Simbeng le juthel loiho a hat joh phat uvin juthel in hat molsona la a bol in, “Dapate chon ni’n ka u’n chou ju paijin, keiman hei ju ka pai e,” tiin simbeng le juthel loiho chu a ao ao tauve.
A langkhat-ah, golnop kibol sung chun chungleng vachate’n kikhopna ana siem uvin, a lamkai diu khat lheng doh din a kilol tauve. A lamkai ding chun Vakul le Vaphol khat jo sang kilheng hen tiin a kiphatsah tauve. Amani lah-a a pha jo jo lhen ding ahi tah jeh cgun amani chu thudoh a neijun, sun le jan hi iti um leh pha ding ham? tia a doh u leh Vapholin, Jan thum kijom hen lang, sun thum kijom leh pha’n te, a tiin ahileh a kikhomho chun, ka he tauve, na mai lang khuh pum chun potdoh tan”, a tiu leh vaphol jong a potdoh tai. Chuin Vakul a doh u leh, Vakul in, Sun le jan kilhah kah henlang, sun neh holna in kimang hen, jan choldo nan kimang leh ka ti e, a hin ti leh, a kikhom chengin a phai a tiuvin, a lha u a jap poh dot dot jeng tauve Hiti chun Vakul chu chungleng vachaten a lamkai diuvin a lhengdoh tauve.
Chu jouvin chungleng vachate’n a lengpa diu kiholna a nei kit uvin, khat joh sang lhendohna dingin vaphol le vakul chu a lhengdoh kit tauve. Kitetna a sem uvin, tu’n vaphol sei bangin sun thum le jan thum kijom dinga a phat leh a phat lou hetna dingin kiha tet lhon hen lang, chua jing thou masa pen pen chu i lengpau himai tahen tiin kiphatsahna a nei tauve. Chuti chun vakul le vaphol chun sun thum le jan thum chu imu lou helin a kiha tet lhon tan ahi. Hinlah, vakul chu lungthim them tah ahi jeh chun, janle a imu’n, sunle a hah jin ahi. Hijeh chun suna kipan lhon ahi in, jan thum kichaini khovah then thenin vakul chu kipah tahin a ham in, a peng in, a buh akona a hung len doh jeng leh, vacha dang jousen a ao jeng phat uvin vaphol chun sun thum le jan thum hah lhum kei ahi jeh chun lel sa sa leh nang phel pholin vakul nungsanga chun a hung kijah dol dol in, vacha danghon, Vaphol, vaphol a phachuom tapoi, a tipeh tauve. Hiche ni apat chun vakul chu vachate jouse chunga leng a hung hi tai.
Chu jouvin semang pachong a ban banin a hung kilheng tauvin, semang bulpi dingin lhanla a lheng uvin, a nuoi dou din chaltupi, julei, longhol chuleh a dang dang jong a kilheng suh suh uvin ahi. Julei chu nuoilang dai vei lamkaiin a lheng un, a kithopi dingin leichil a lheng uve. Tuni chanin gamlah-a vakul umna munah ju le va danghon a lengpau a ja dan u le a jen dan u i vet leh thil kidang khat chu ahi.
Vachate leng kilhen jou chun japi ankong umkhomna chon bolte(Dapate) inah a sem un; ju a don un, sa a ne uvin, a ao deng dung jeng uvin ahi. Chuin mipi chu sachan a hin hom tauvin ahileh thangkip a duha thuh jehin sachan sagi a chan lo tan ahi. Ajeh chu, ama’n von sagi a nei a, von chuom chuoma sagi vei kivon puma a che jeha chu sa hom hon mi chuom chuom ham tia sachan sagi vei a peh u ahi. Thangkipin ni khat sungin sagi vei a vouso a khel e kiti hi hiche akon hung kipan ahi.
Sumbupi ju tui dipa pang Uphoh chu ju kham behseh a, a mit kao jenga a hou jing jeh chun a lunghan tan, a tom a telin a man in meilhum sunga chun a leh lut tan ahi.
Chu jouvin gachang toh kikhen lou buipi’n a ngonga a ki-o a gapah ba puma a lut a pot seh le inkam chunga tou sumbupi’n a mitthip ten in ahileh buipi’n, Nang jong hi mitkou let lut chun, a ti jing tan, sumbupi’n jong, talom loma, nang buipi na i mitlaivom ka douva na lut na potdoh seh le nei melchih a, nei pho jing ham? Nang mit kichi ngeng ngung chu ka otcha deh poi, tiin a touna akonin a hung leng lha’n, buipi ngong chu a hehtan in, gun gal langa a lhoh mang tai. Sumbupi’n buipi lu a hetana a lhoh mangna la chu gal-ai nileh kisa ji ahi,
“Simbun bui lu a lhoh e, gun gal a kaipi tai.
Simbu lai tha kei ai tha khokima lu a chong na e”.
Chule Uphoh thi jana uphoh jinu’n la a semin, a la chu:
Dapate chona che uphoh joujam,
Kengsa kamkei hoija vaitham hai me”.
Sumbupi chu japi vetup dinga kipansah ahi jehin ja ding mong chu ahi nai; hinlah, mipi chu ju a khamphat uva luong ni kilih lo ahi tai. Uphoh chu ju a kham phata sumbupi chu a mitkaova a houset jing phata lunghanga lhum sunga a lelut ahi tai. Lim le mel hoimo chun kihouda leo luong ni jen kilih lou ding ahi. Ni thum jou, chon kibol kin kichai chun Dapa’n jong nommo a sa in, uphoh jinu a kouvin, leibang ninga chun leikuo a chouvin, a chensah tai. Dapa nule pa jong mi laha lha ngam lou sa sa’n a hung lha lhon in, a kisih lhon lheh jeng e .
Hiche ni apat chun Dapa chu Chaitol haosa a hina banah vannoi muntinah a min a hung kithang tan, midang hon doh le tunin a hin nei tauve. Chule gammang laha genthei ana thohna ho chu nopsah nan a hung kile tan, a upa vaphol jong phat sot tah ana chenkhompi in ahi.
Moral : Chaga ni khatle a kile tei e